Praebuerat dictis Tritonia talibus aures 1
carminaque Aonidum iustamque probaverat iram; 2
tum secum: 'laudare parum est, laudemur et ipsae 3
numina nec sperni sine poena nostra sinamus.' 4
Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes, 5
quam sibi lanificae non cedere laudibus artis 6
audierat. non illa loco nec origine gentis 7
clara, sed arte fuit: pater huic Colophonius Idmon 8
Phocaico bibulas tinguebat murice lanas; 9
occiderat mater, sed et haec de plebe suoque 10
aequa viro fuerat; Lydas tamen illa per urbes 11
quaesierat studio nomen memorabile, quamvis 12
orta domo parva parvis habitabat Hypaepis. 13
huius ut adspicerent opus admirabile, saepe 14
deseruere sui nymphlae vineta Timoli, 15
deseruere suas nymphae Pactolides undas. 16
nec factas solum vestes, spectare iuvabat 17
tum quoque, cum fierent: tantus decor adfuit arti, 18
sive rudem primos lanam glomerabat in orbes, 19
seu digitis subigebat opus repetitaque longo 20
vellera mollibat nebulas aequantia tractu, 21
sive levi teretem versabat pollice fusum, 22
seu pingebat acu; scires a Pallade doctam. 23
quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra 24
'certet' ait 'mecum: nihil est, quod victa recusem!' 25
Pallas anum simulat: falsosque in tempora canos 26
addit et infirmos, baculo quos sustinet, artus. 27
tum sic orsa loqui 'non omnia grandior aetas, 28
quae fugiamus, habet: seris venit usus ab annis. 29
consilium ne sperne meum: tibi fama petatur 30
inter mortales faciendae maxima lanae; 31
cede deae veniamque tuis, temeraria, dictis 32
supplice voce roga: veniam dabit illa roganti.' 33
adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit 34
vixque manum retinens confessaque vultibus iram 35
talibus obscuram resecuta est Pallada dictis: 36
'mentis inops longaque venis confecta senecta, 37
et nimium vixisse diu nocet. audiat istas, 38
si qua tibi nurus est, si qua est tibi filia, voces; 39
consilii satis est in me mihi, neve monendo 40
profecisse putes, eadem est sententia nobis. 41
cur non ipsa venit? cur haec certamina vitat?' 42
tum dea 'venit!' ait formamque removit anilem 43
Palladaque exhibuit: venerantur numina nymphae 44
Mygdonidesque nurus; sola est non territa virgo, 45
sed tamen erubuit, subitusque invita notavit 46
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer 47
purpureus fieri, cum primum Aurora movetur, 48
et breve post tempus candescere solis ab ortu. 49
perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae 50
in sua fata ruit; neque enim Iove nata recusat 51
nec monet ulterius nec iam certamina differt. 52
haud mora, constituunt diversis partibus ambae 53
et gracili geminas intendunt stamine telas: 54
tela iugo vincta est, stamen secernit harundo, 55
inseritur medium radiis subtemen acutis, 56
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum 57
percusso paviunt insecti pectine dentes. 58
utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes 59
bracchia docta movent, studio fallente laborem. 60
illic et Tyrium quae purpura sensit aenum 61
texitur et tenues parvi discriminis umbrae; 62
qualis ab imbre solent percussis solibus arcus 63
inficere ingenti longum curvamine caelum; 64
in quo diversi niteant cum mille colores, 65
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit: 66
usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant. 67
illic et lentum filis inmittitur aurum 68
et vetus in tela deducitur argumentum. 69
Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce 70
pingit et antiquam de terrae nomine litem. 71
bis sex caelestes medio Iove sedibus altis 72
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum 73
inscribit facies: Iovis est regalis imago; 74
stare deum pelagi longoque ferire tridente 75
aspera saxa facit, medioque e vulnere saxi 76
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem; 77
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam, 78
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus, 79
percussamque sua simulat de cuspide terram 80
edere cum bacis fetum canentis olivae; 81
mirarique deos: operis Victoria finis. 82
ut tamen exemplis intellegat aemula laudis, 83
quod pretium speret pro tam furialibus ausis 84
quattuor in partes certamina quattuor addit, 85
clara colore suo, brevibus distincta sigillis: 86
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum, 87
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam, 88
nomina summorum sibi qui tribuere deorum; 89
altera Pygmaeae fatum miserabile matris 90
pars habet: hanc Iuno victam certamine iussit 91
esse gruem populisque suis indicere bellum; 92
pinxit et Antigonen, ausam contendere quondam 93
cum magni consorte Iovis, quam regia Iuno 94
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi 95
Laomedonve pater, sumptis quin candida pennis 96
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro; 97
qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum; 98
isque gradus templi, natarum membra suarum, 99
amplectens saxoque iacens lacrimare videtur. 100
circuit extremas oleis pacalibus oras 101
(is modus est) operisque sua facit arbore finem. 102
Maeonis elusam designat imagine tauri 103
Europam: verum taurum, freta vera putares; 104
ipsa videbatur terras spectare relictas 105
et comites clamare suas tactumque vereri 106
adsilientis aquae timidasque reducere plantas. 107
fecit et Asterien aquila luctante teneri, 108
fecit olorinis Ledam recubare sub alis; 109
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram 110
Iuppiter inplerit gemino Nycteida fetu, 111
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit, 112
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis, 113
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens. 114
te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvenco 115
virgine in Aeolia posuit; tu visus Enipeus 116
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis, 117
et te flava comas frugum mitissima mater 118
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris 119
mater equi volucris, sensit delphina Melantho: 120
omnibus his faciemque suam faciemque locorum 121
reddidit. est illic agrestis imagine Phoebus, 122
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis 123
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen, 124
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva, 125
ut Saturnus equo geminum Chirona crearit. 126
ultima pars telae, tenui circumdata limbo, 127
nexilibus flores hederis habet intertextos. 128
Non illud Pallas, non illud carpere Livor 129
possit opus: doluit successu flava virago 130
et rupit pictas, caelestia crimina, vestes, 131
utque Cytoriaco radium de monte tenebat, 132
ter quater Idmoniae frontem percussit Arachnes. 133
non tulit infelix laqueoque animosa ligavit 134
guttura: pendentem Pallas miserata levavit 135
atque ita 'vive quidem, pende tamen, inproba' dixit, 136
'lexque eadem poenae, ne sis secura futuri, 137
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!' 138
post ea discedens sucis Hecateidos herbae 139
sparsit: et extemplo tristi medicamine tactae 140
defluxere comae, cum quis et naris et aures, 141
fitque caput minimum; toto quoque corpore parva est: 142
in latere exiles digiti pro cruribus haerent, 143
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit 144
stamen et antiquas exercet aranea telas. 145
Lydia tota fremit, Phrygiaeque per oppida facti 146
rumor it et magnum sermonibus occupat orbem. 147
ante suos Niobe thalamos cognoverat illam, 148
tum cum Maeoniam virgo Sipylumque colebat; 149
nec tamen admonita est poena popularis Arachnes, 150
cedere caelitibus verbisque minoribus uti. 151
multa dabant animos; sed enim nec coniugis artes 152
nec genus amborum magnique potentia regni 153
sic placuere illi, quamvis ea cuncta placerent, 154
ut sua progenies; et felicissima matrum 155
dicta foret Niobe, si non sibi visa fuisset. 156
nam sata Tiresia venturi praescia Manto 157
per medias fuerat divino concita motu 158
vaticinata vias: 'Ismenides, ite frequentes 159
et date Latonae Latonigenisque duobus 160
cum prece tura pia lauroque innectite crinem: 161
ore meo Latona iubet.' paretur, et omnes 162
Thebaides iussis sua tempora frondibus ornant 163
turaque dant sanctis et verba precantia flammis. 164
Ecce venit comitum Niobe celeberrima turba 165
vestibus intexto Phrygiis spectabilis auro 166
et, quantum ira sinit, formosa; movensque decoro 167
cum capite inmissos umerum per utrumque capillos 168
constitit, utque oculos circumtulit alta superbos, 169
'quis furor auditos' inquit 'praeponere visis 170
caelestes? aut cur colitur Latona per aras, 171
numen adhuc sine ture meum est? mihi Tantalus auctor, 172
cui licuit soli superorum tangere mensas; 173
Pleiadum soror est genetrix mea; maximus Atlas 174
est avus, aetherium qui fert cervicibus axem; 175
Iuppiter alter avus; socero quoque glorior illo. 176
me gentes metuunt Phrygiae, me regia Cadmi 177
sub domina est, fidibusque mei commissa mariti 178
moenia cum populis a meque viroque reguntur. 179
in quamcumque domus adverti lumina partem, 180
inmensae spectantur opes; accedit eodem 181
digna dea facies; huc natas adice septem 182
et totidem iuvenes et mox generosque nurusque! 183
quaerite nunc, habeat quam nostra superbia causam, 184
nescio quoque audete satam Titanida Coeo 185
Latonam praeferre mihi, cui maxima quondam 186
exiguam sedem pariturae terra negavit! 187
nec caelo nec humo nec aquis dea vestra recepta est: 188
exsul erat mundi, donec miserata vagantem 189
"hospita tu terris erras, ego" dixit "in undis" 190
instabilemque locum Delos dedit. illa duorum 191
facta parens: uteri pars haec est septima nostri. 192
sum felix (quis enim neget hoc?) felixque manebo 193
(hoc quoque quis dubitet?): tutam me copia fecit. 194
maior sum quam cui possit Fortuna nocere, 195
multaque ut eripiat, multo mihi plura relinquet. 196
excessere metum mea iam bona. fingite demi 197
huic aliquid populo natorum posse meorum: 198
non tamen ad numerum redigar spoliata duorum, 199
Latonae turbam, qua quantum distat ab orba? 200
ite -- lig;satis pro re sacri -- lig;laurumque capillis 201
ponite!' deponunt et sacra infecta relinquunt, 202
quodque licet, tacito venerantur murmure numen. 203
Indignata dea est summoque in vertice Cynthi 204
talibus est dictis gemina cum prole locuta: 205
'en ego vestra parens, vobis animosa creatis, 206
et nisi Iunoni nulli cessura dearum, 207
an dea sim, dubitor perque omnia saecula cultis 208
arceor, o nati, nisi vos succurritis, aris. 209
nec dolor hic solus; diro convicia facto 210
Tantalis adiecit vosque est postponere natis 211
ausa suis et me, quod in ipsam reccidat, orbam 212
dixit et exhibuit linguam scelerata paternam.' 213
adiectura preces erat his Latona relatis: 214
'desine!' Phoebus ait, 'poenae mora longa querella est!' 215
dixit idem Phoebe, celerique per aera lapsu 216
contigerant tecti Cadmeida nubibus arcem. 217
Planus erat lateque patens prope moenia campus, 218
adsiduis pulsatus equis, ubi turba rotarum 219
duraque mollierat subiectas ungula glaebas. 220
pars ibi de septem genitis Amphione fortes 221
conscendunt in equos Tyrioque rubentia suco 222
terga premunt auroque graves moderantur habenas. 223
e quibus Ismenus, qui matri sarcina quondam 224
prima suae fuerat, dum certum flectit in orbem 225
quadripedis cursus spumantiaque ora coercet, 226
'ei mihi!' conclamat medioque in pectore fixa 227
tela gerit frenisque manu moriente remissis 228
in latus a dextro paulatim defluit armo. 229
proximus audito sonitu per inane pharetrae 230
frena dabat Sipylus, veluti cum praescius imbris 231
nube fugit visa pendentiaque undique rector 232
carbasa deducit, ne qua levis effluat aura: 233
frena tamen dantem non evitabile telum 234
consequitur, summaque tremens cervice sagitta 235
haesit, et exstabat nudum de gutture ferrum; 236
ille, ut erat, pronus per crura admissa iubasque 237
volvitur et calido tellurem sanguine foedat. 238
Phaedimus infelix et aviti nominis heres 239
Tantalus, ut solito finem inposuere labori, 240
transierant ad opus nitidae iuvenale palaestrae; 241
et iam contulerant arto luctantia nexu 242
pectora pectoribus, cum tento concita nervo, 243
sicut erant iuncti, traiecit utrumque sagitta. 244
ingemuere simul, simul incurvata dolore 245
membra solo posuere, simul suprema iacentes 246
lumina versarunt, animam simul exhalarunt. 247
adspicit Alphenor laniataque pectora plangens 248
advolat, ut gelidos conplexibus adlevet artus, 249
inque pio cadit officio; nam Delius illi 250
intima fatifero rupit praecordia ferro. 251
quod simul eductum est, pars et pulmonis in hamis 252
eruta cumque anima cruor est effusus in auras. 253
at non intonsum simplex Damasicthona vulnus 254
adficit: ictus erat, qua crus esse incipit et qua 255
mollia nervosus facit internodia poples. 256
dumque manu temptat trahere exitiabile telum, 257
altera per iugulum pennis tenus acta sagitta est. 258
expulit hanc sanguis seque eiaculatus in altum 259
emicat et longe terebrata prosilit aura. 260
ultimus Ilioneus non profectura precando 261
bracchia sustulerat 'di' que 'o communiter omnes,' 262
dixerat ignarus non omnes esse rogandos 263
'parcite!' motus erat, cum iam revocabile telum 264
non fuit, arcitenens; minimo tamen occidit ille 265
vulnere, non alte percusso corde sagitta. 266
Fama mali populique dolor lacrimaeque suorum 267
tam subitae matrem certam fecere ruinae, 268
mirantem potuisse irascentemque, quod ausi 269
hoc essent superi, quod tantum iuris haberent; 270
nam pater Amphion ferro per pectus adacto 271
finierat moriens pariter cum luce dolorem. 272
heu! quantum haec Niobe Niobe distabat ab illa, 273
quae modo Latois populum submoverat aris 274
et mediam tulerat gressus resupina per urbem 275
invidiosa suis; at nunc miseranda vel hosti! 276
corporibus gelidis incumbit et ordine nullo 277
oscula dispensat natos suprema per omnes; 278
a quibus ad caelum liventia bracchia tollens 279
'pascere, crudelis, nostro, Latona, dolore, 280
pascere' ait 'satiaque meo tua pectora luctu! 281
[corque ferum satia!' dixit. 'per funera septem] 282
efferor: exsulta victrixque inimica triumpha! 283
cur autem victrix? miserae mihi plura supersunt, 284
quam tibi felici; post tot quoque funera vinco!' 285
Dixerat, et sonuit contento nervus ab arcu; 286
qui praeter Nioben unam conterruit omnes: 287
illa malo est audax. stabant cum vestibus atris 288
ante toros fratrum demisso crine sorores; 289
e quibus una trahens haerentia viscere tela 290
inposito fratri moribunda relanguit ore; 291
altera solari miseram conata parentem 292
conticuit subito duplicataque vulnere caeco est. 293
[oraque compressit, nisi postquam spiritus ibat] 294
haec frustra fugiens collabitur, illa sorori 295
inmoritur; latet haec, illam trepidare videres. 296
sexque datis leto diversaque vulnera passis 297
ultima restabat; quam toto corpore mater, 298
tota veste tegens 'unam minimamque relinque! 299
de multis minimam posco' clamavit 'et unam.' 300
dumque rogat, pro qua rogat, occidit: orba resedit 301
exanimes inter natos natasque virumque 302
deriguitque malis; nullos movet aura capillos, 303
in vultu color est sine sanguine, lumina maestis 304
stant inmota genis, nihil est in imagine vivum. 305
ipsa quoque interius cum duro lingua palato 306
congelat, et venae desistunt posse moveri; 307
nec flecti cervix nec bracchia reddere motus 308
nec pes ire potest; intra quoque viscera saxum est. 309
flet tamen et validi circumdata turbine venti 310
in patriam rapta est: ibi fixa cacumine montis 311
liquitur, et lacrimas etiam nunc marmora manant. 312
Tum vero cuncti manifestam numinis iram 313
femina virque timent cultuque inpensius omnes 314
magna gemelliparae venerantur numina divae; 315
utque fit, a facto propiore priora renarrant. 316
e quibus unus ait: 'Lyciae quoque fertilis agris 317
non inpune deam veteres sprevere coloni. 318
res obscura quidem est ignobilitate virorum, 319
mira tamen: vidi praesens stagnumque locumque 320
prodigio notum. nam me iam grandior aevo 321
inpatiensque viae genitor deducere lectos 322
iusserat inde boves gentisque illius eunti 323
ipse ducem dederat, cum quo dum pascua lustro, 324
ecce lacu medio sacrorum nigra favilla 325
ara vetus stabat tremulis circumdata cannis. 326
restitit et pavido "faveas mihi!" murmure dixit 327
dux meus, et simili "faveas!" ego murmure dixi. 328
Naiadum Faunine foret tamen ara rogabam 329
indigenaene, dei, cum talia rettulit hospes: 330
"non hac, o iuvenis, montanum numen in ara est; 331
illa suam vocat hanc, cui quondam regia coniunx 332
orbem interdixit, quam vix erratica Delos 333
orantem accepit tum, cum levis insula nabat; 334
illic incumbens cum Palladis arbore palmae 335
edidit invita geminos Latona noverca. 336
hinc quoque Iunonem fugisse puerpera fertur 337
inque suo portasse sinu, duo numina, natos. 338
iamque Chimaeriferae, cum sol gravis ureret arva, 339
finibus in Lyciae longo dea fessa labore 340
sidereo siccata sitim collegit ab aestu, 341
uberaque ebiberant avidi lactantia nati. 342
forte lacum mediocris aquae prospexit in imis 343
vallibus; agrestes illic fruticosa legebant 344
vimina cum iuncis gratamque paludibus ulvam; 345
accessit positoque genu Titania terram 346
pressit, ut hauriret gelidos potura liquores. 347
rustica turba vetat; dea sic adfata vetantis: 348
'quid prohibetis aquis? usus communis aquarum est. 349
nec solem proprium natura nec aera fecit 350
nec tenues undas: ad publica munera veni; 351
quae tamen ut detis, supplex peto. non ego nostros 352
abluere hic artus lassataque membra parabam, 353
sed relevare sitim. caret os umore loquentis, 354
et fauces arent, vixque est via vocis in illis. 355
haustus aquae mihi nectar erit, vitamque fatebor 356
accepisse simul: vitam dederitis in unda. 357
hi quoque vos moveant, qui nostro bracchia tendunt 358
parva sinu,' et casu tendebant bracchia nati. 359
quem non blanda deae potuissent verba movere? 360
hi tamen orantem perstant prohibere minasque, 361
ni procul abscedat, conviciaque insuper addunt. 362
nec satis est, ipsos etiam pedibusque manuque 363
turbavere lacus imoque e gurgite mollem 364
huc illuc limum saltu movere maligno. 365
distulit ira sitim; neque enim iam filia Coei 366
supplicat indignis nec dicere sustinet ultra 367
verba minora dea tollensque ad sidera palmas 368
'aeternum stagno' dixit 'vivatis in isto!' 369
eveniunt optata deae: iuvat esse sub undis 370
et modo tota cava submergere membra palude, 371
nunc proferre caput, summo modo gurgite nare, 372
saepe super ripam stagni consistere, saepe 373
in gelidos resilire lacus, sed nunc quoque turpes 374
litibus exercent linguas pulsoque pudore, 375
quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptant. 376
vox quoque iam rauca est, inflataque colla tumescunt, 377
ipsaque dilatant patulos convicia rictus; 378
terga caput tangunt, colla intercepta videntur, 379
spina viret, venter, pars maxima corporis, albet, 380
limosoque novae saliunt in gurgite ranae."' 381
Sic ubi nescio quis Lycia de gente virorum 382
rettulit exitium, satyri reminiscitur alter, 383
quem Tritoniaca Latous harundine victum 384
adfecit poena. 'quid me mihi detrahis?' inquit; 385
'a! piget, a! non est' clamabat 'tibia tanti.' 386
clamanti cutis est summos direpta per artus, 387
nec quicquam nisi vulnus erat; cruor undique manat, 388
detectique patent nervi, trepidaeque sine ulla 389
pelle micant venae; salientia viscera possis 390
et perlucentes numerare in pectore fibras. 391
illum ruricolae, silvarum numina, fauni 392
et satyri fratres et tunc quoque carus Olympus 393
et nymphae flerunt, et quisquis montibus illis 394
lanigerosque greges armentaque bucera pavit. 395
fertilis inmaduit madefactaque terra caducas 396
concepit lacrimas ac venis perbibit imis; 397
quas ubi fecit aquam, vacuas emisit in auras. 398
inde petens rapidus ripis declivibus aequor 399
Marsya nomen habet, Phrygiae liquidissimus amnis. 400
Talibus extemplo redit ad praesentia dictis 401
vulgus et exstinctum cum stirpe Amphiona luget; 402
mater in invidia est: hanc tunc quoque dicitur unus 403
flesse Pelops umeroque, suas a pectore postquam 404
deduxit vestes, ebur ostendisse sinistro. 405
concolor hic umerus nascendi tempore dextro 406
corporeusque fuit; manibus mox caesa paternis 407
membra ferunt iunxisse deos, aliisque repertis, 408
qui locus est iuguli medius summique lacerti, 409
defuit: inpositum est non conparentis in usum 410
partis ebur, factoque Pelops fuit integer illo. 411
Finitimi proceres coeunt, urbesque propinquae 412
oravere suos ire ad solacia reges, 413
Argosque et Sparte Pelopeiadesque Mycenae 414
et nondum torvae Calydon invisa Dianae 415
Orchomenosque ferax et nobilis aere Corinthus 416
Messeneque ferox Patraeque humilesque Cleonae 417
et Nelea Pylos neque adhuc Pittheia Troezen, 418
quaeque urbes aliae bimari clauduntur ab Isthmo 419
exteriusque sitae bimari spectantur ab Isthmo; 420
credere quis posset? solae cessastis Athenae. 421
obstitit officio bellum, subvectaque ponto 422
barbara Mopsopios terrebant agmina muros. 423
Threicius Tereus haec auxiliaribus armis 424
fuderat et clarum vincendo nomen habebat; 425
quem sibi Pandion opibusque virisque potentem 426
et genus a magno ducentem forte Gradivo 427
conubio Procnes iunxit; non pronuba Iuno, 428
non Hymenaeus adest, non illi Gratia lecto: 429
Eumenides tenuere faces de funere raptas, 430
Eumenides stravere torum, tectoque profanus 431
incubuit bubo thalamique in culmine sedit. 432
hac ave coniuncti Procne Tereusque, parentes 433
hac ave sunt facti; gratata est scilicet illis 434
Thracia, disque ipsi grates egere; diemque, 435
quaque data est claro Pandione nata tyranno 436
quaque erat ortus Itys, festum iussere vocari: 437
usque adeo latet utilitas. 438
Iam tempora Titan 439
quinque per autumnos repetiti duxerat anni, 440
cum blandita viro Procne 'si gratia' dixit 441
'ulla mea est, vel me visendae mitte sorori, 442
vel soror huc veniat: redituram tempore parvo 443
promittes socero; magni mihi muneris instar 444
germanam vidisse dabis.' iubet ille carinas 445
in freta deduci veloque et remige portus 446
Cecropios intrat Piraeaque litora tangit. 447
ut primum soceri data copia, dextera dextrae 448
iungitur, et fausto committitur omine sermo. 449
coeperat, adventus causam, mandata referre 450
coniugis et celeres missae spondere recursus: 451
ecce venit magno dives Philomela paratu, 452
divitior forma; quales audire solemus 453
naidas et dryadas mediis incedere silvis, 454
si modo des illis cultus similesque paratus. 455
non secus exarsit conspecta virgine Tereus, 456
quam si quis canis ignem supponat aristis 457
aut frondem positasque cremet faenilibus herbas. 458
digna quidem facies; sed et hunc innata libido 459
exstimulat, pronumque genus regionibus illis 460
in Venerem est: flagrat vitio gentisque suoque. 461
impetus est illi comitum corrumpere curam 462
nutricisque fidem nec non ingentibus ipsam 463
sollicitare datis totumque inpendere regnum 464
aut rapere et saevo raptam defendere bello; 465
et nihil est, quod non effreno captus amore 466
ausit, nec capiunt inclusas pectora flammas. 467
iamque moras male fert cupidoque revertitur ore 468
ad mandata Procnes et agit sua vota sub illa. 469
facundum faciebat amor, quotiensque rogabat 470
ulterius iusto, Procnen ita velle ferebat. 471
addidit et lacrimas, tamquam mandasset et illas. 472
pro superi, quantum mortalia pectora caecae 473
noctis habent! ipso sceleris molimine Tereus 474
creditur esse pius laudemque a crimine sumit. 475
quid, quod idem Philomela cupit, patriosque lacertis 476
blanda tenens umeros, ut eat visura sororem, 477
perque suam contraque suam petit ipsa salutem. 478
spectat eam Tereus praecontrectatque videndo 479
osculaque et collo circumdata bracchia cernens 480
omnia pro stimulis facibusque ciboque furoris 481
accipit, et quotiens amplectitur illa parentem, 482
esse parens vellet: neque enim minus inpius esset. 483
vincitur ambarum genitor prece: gaudet agitque 484
illa patri grates et successisse duabus 485
id putat infelix, quod erit lugubre duabus. 486
Iam labor exiguus Phoebo restabat, equique 487
pulsabant pedibus spatium declivis Olympi: 488
regales epulae mensis et Bacchus in auro 489
ponitur; hinc placido dant turgida corpora somno. 490
at rex Odrysius, quamvis secessit, in illa 491
aestuat et repetens faciem motusque manusque 492
qualia vult fingit quae nondum vidit et ignes 493
ipse suos nutrit cura removente soporem. 494
lux erat, et generi dextram conplexus euntis 495
Pandion comitem lacrimis commendat obortis: 496
'hanc ego, care gener, quoniam pia causa coegit, 497
et voluere ambae (voluisti tu quoque, Tereu) 498
do tibi perque fidem cognataque pectora supplex, 499
per superos oro, patrio ut tuearis amore 500
et mihi sollicitae lenimen dulce senectae 501
quam primum (omnis erit nobis mora longa) remittas; 502
tu quoque quam primum (satis est procul esse sororem), 503
si pietas ulla est, ad me, Philomela, redito!' 504
mandabat pariterque suae dabat oscula natae, 505
et lacrimae mites inter mandata cadebant; 506
utque fide pignus dextras utriusque poposcit 507
inter seque datas iunxit natamque nepotemque 508
absentes pro se memori rogat ore salutent; 509
supremumque vale pleno singultibus ore 510
vix dixit timuitque suae praesagia mentis. 511
Ut semel inposita est pictae Philomela carinae, 512
admotumque fretum remis tellusque repulsa est, 513
'vicimus!' exclamat, 'mecum mea vota feruntur!' 514
exsultatque et vix animo sua gaudia differt 515
barbarus et nusquam lumen detorquet ab illa, 516
non aliter quam cum pedibus praedator obuncis 517
deposuit nido leporem Iovis ales in alto; 518
nulla fuga est capto, spectat sua praemia raptor. 519
Iamque iter effectum, iamque in sua litora fessis 520
puppibus exierant, cum rex Pandione natam 521
in stabula alta trahit, silvis obscura vetustis, 522
atque ibi pallentem trepidamque et cuncta timentem 523
et iam cum lacrimis, ubi sit germana, rogantem 524
includit fassusque nefas et virginem et unam 525
vi superat frustra clamato saepe parente, 526
saepe sorore sua, magnis super omnia divis. 527
illa tremit velut agna pavens, quae saucia cani 528
ore excussa lupi nondum sibi tuta videtur, 529
utque columba suo madefactis sanguine plumis 530
horret adhuc avidosque timet, quibus haeserat, ungues. 531
mox ubi mens rediit, passos laniata capillos, 532
lugenti similis caesis plangore lacertis 533
intendens palmas 'o diris barbare factis, 534
o crudelis' ait, 'nec te mandata parentis 535
cum lacrimis movere piis nec cura sororis 536
nec mea virginitas nec coniugialia iura? 537
omnia turbasti; paelex ego facta sororis, 538
tu geminus coniunx, hostis mihi debita Procne! 539
quin animam hanc, ne quod facinus tibi, perfide, restet, 540
eripis? atque utinam fecisses ante nefandos 541
concubitus: vacuas habuissem criminis umbras. 542
si tamen haec superi cernunt, si numina divum 543
sunt aliquid, si non perierunt omnia mecum, 544
quandocumque mihi poenas dabis! ipsa pudore 545
proiecto tua facta loquar: si copia detur, 546
in populos veniam; si silvis clausa tenebor, 547
inplebo silvas et conscia saxa movebo; 548
audiet haec aether et si deus ullus in illo est!' 549
Talibus ira feri postquam commota tyranni 550
nec minor hac metus est, causa stimulatus utraque, 551
quo fuit accinctus, vagina liberat ensem 552
arreptamque coma fixis post terga lacertis 553
vincla pati cogit; iugulum Philomela parabat 554
spemque suae mortis viso conceperat ense: 555
ille indignantem et nomen patris usque vocantem 556
luctantemque loqui conprensam forcipe linguam 557
abstulit ense fero. radix micat ultima linguae, 558
ipsa iacet terraeque tremens inmurmurat atrae, 559
utque salire solet mutilatae cauda colubrae, 560
palpitat et moriens dominae vestigia quaerit. 561
hoc quoque post facinus (vix ausim credere) fertur 562
saepe sua lacerum repetisse libidine corpus. 563
Sustinet ad Procnen post talia facta reverti; 564
coniuge quae viso germanam quaerit, at ille 565
dat gemitus fictos commentaque funera narrat, 566
et lacrimae fecere fidem. velamina Procne 567
deripit ex umeris auro fulgentia lato 568
induiturque atras vestes et inane sepulcrum 569
constituit falsisque piacula manibus infert 570
et luget non sic lugendae fata sororis. 571
Signa deus bis sex acto lustraverat anno; 572
quid faciat Philomela? fugam custodia claudit, 573
structa rigent solido stabulorum moenia saxo, 574
os mutum facti caret indice. grande doloris 575
ingenium est, miserisque venit sollertia rebus: 576
stamina barbarica suspendit callida tela 577
purpureasque notas filis intexuit albis, 578
indicium sceleris; perfectaque tradidit uni, 579
utque ferat dominae, gestu rogat; illa rogata 580
pertulit ad Procnen nec scit, quid tradat in illis. 581
evolvit vestes saevi matrona tyranni 582
germanaeque suae fatum miserabile legit 583
et (mirum potuisse) silet: dolor ora repressit, 584
verbaque quaerenti satis indignantia linguae 585
defuerunt, nec flere vacat, sed fasque nefasque 586
confusura ruit poenaeque in imagine tota est. 587
Tempus erat, quo sacra solent trieterica Bacchi 588
Sithoniae celebrare nurus: (nox conscia sacris, 589
nocte sonat Rhodope tinnitibus aeris acuti) 590
nocte sua est egressa domo regina deique 591
ritibus instruitur furialiaque accipit arma; 592
vite caput tegitur, lateri cervina sinistro 593
vellera dependent, umero levis incubat hasta. 594
concita per silvas turba comitante suarum 595
terribilis Procne furiisque agitata doloris, 596
Bacche, tuas simulat: venit ad stabula avia tandem 597
exululatque euhoeque sonat portasque refringit 598
germanamque rapit raptaeque insignia Bacchi 599
induit et vultus hederarum frondibus abdit 600
attonitamque trahens intra sua moenia ducit. 601
Ut sensit tetigisse domum Philomela nefandam, 602
horruit infelix totoque expalluit ore; 603
nacta locum Procne sacrorum pignora demit 604
oraque develat miserae pudibunda sororis 605
amplexumque petit; sed non attollere contra 606
sustinet haec oculos paelex sibi visa sororis 607
deiectoque in humum vultu iurare volenti 608
testarique deos, per vim sibi dedecus illud 609
inlatum, pro voce manus fuit. ardet et iram 610
non capit ipsa suam Procne fletumque sororis 611
corripiens 'non est lacrimis hoc' inquit 'agendum, 612
sed ferro, sed si quid habes, quod vincere ferrum 613
possit. in omne nefas ego me, germana, paravi: 614
aut ego, cum facibus regalia tecta cremabo, 615
artificem mediis inmittam Terea flammis, 616
aut linguam atque oculos et quae tibi membra pudorem 617
abstulerunt ferro rapiam, aut per vulnera mille 618
sontem animam expellam! magnum quodcumque paravi; 619
quid sit, adhuc dubito.' 620
Peragit dum talia Procne, 621
ad matrem veniebat Itys; quid possit, ab illo 622
admonita est oculisque tuens inmitibus 'a! quam 623
es similis patri!' dixit nec plura locuta 624
triste parat facinus tacitaque exaestuat ira. 625
ut tamen accessit natus matrique salutem 626
attulit et parvis adduxit colla lacertis 627
mixtaque blanditiis puerilibus oscula iunxit, 628
mota quidem est genetrix, infractaque constitit ira 629
invitique oculi lacrimis maduere coactis; 630
sed simul ex nimia mentem pietate labare 631
sensit, ab hoc iterum est ad vultus versa sororis 632
inque vicem spectans ambos 'cur admovet' inquit 633
'alter blanditias, rapta silet altera lingua? 634
quam vocat hic matrem, cur non vocat illa sororem? 635
cui sis nupta, vide, Pandione nata, marito! 636
degeneras! scelus est pietas in coniuge Tereo.' 637
nec mora, traxit Ityn, veluti Gangetica cervae 638
lactentem fetum per silvas tigris opacas, 639
utque domus altae partem tenuere remotam, 640
tendentemque manus et iam sua fata videntem 641
et 'mater! mater!' clamantem et colla petentem 642
ense ferit Procne, lateri qua pectus adhaeret, 643
nec vultum vertit. satis illi ad fata vel unum 644
vulnus erat: iugulum ferro Philomela resolvit, 645
vivaque adhuc animaeque aliquid retinentia membra 646
dilaniant. pars inde cavis exsultat aenis, 647
pars veribus stridunt; manant penetralia tabo. 648
His adhibet coniunx ignarum Terea mensis 649
et patrii moris sacrum mentita, quod uni 650
fas sit adire viro, comites famulosque removit. 651
ipse sedens solio Tereus sublimis avito 652
vescitur inque suam sua viscera congerit alvum, 653
tantaque nox animi est, 'Ityn huc accersite!' dixit. 654
dissimulare nequit crudelia gaudia Procne 655
iamque suae cupiens exsistere nuntia cladis 656
'intus habes, quem poscis' ait: circumspicit ille 657
atque, ubi sit, quaerit; quaerenti iterumque vocanti, 658
sicut erat sparsis furiali caede capillis, 659
prosiluit Ityosque caput Philomela cruentum 660
misit in ora patris nec tempore maluit ullo 661
posse loqui et meritis testari gaudia dictis. 662
Thracius ingenti mensas clamore repellit 663
vipereasque ciet Stygia de valle sorores 664
et modo, si posset, reserato pectore diras 665
egerere inde dapes semesaque viscera gestit, 666
flet modo seque vocat bustum miserabile nati, 667
nunc sequitur nudo genitas Pandione ferro. 668
corpora Cecropidum pennis pendere putares: 669
pendebant pennis. quarum petit altera silvas, 670
altera tecta subit, neque adhuc de pectore caedis 671
excessere notae, signataque sanguine pluma est. 672
ille dolore suo poenaeque cupidine velox 673
vertitur in volucrem, cui stant in vertice cristae. 674
prominet inmodicum pro longa cuspide rostrum; 675
nomen epops volucri, facies armata videtur. 676
Hic dolor ante diem longaeque extrema senectae 677
tempora Tartareas Pandiona misit ad umbras. 678
sceptra loci rerumque capit moderamen Erectheus, 679
iustitia dubium validisne potentior armis. 680
quattuor ille quidem iuvenes totidemque crearat 681
femineae sortis, sed erat par forma duarum. 682
e quibus Aeolides Cephalus te coniuge felix, 683
Procri, fuit; Boreae Tereus Thracesque nocebant, 684
dilectaque diu caruit deus Orithyia, 685
dum rogat et precibus mavult quam viribus uti; 686
ast ubi blanditiis agitur nihil, horridus ira, 687
quae solita est illi nimiumque domestica vento, 688
'et merito!' dixit; 'quid enim mea tela reliqui, 689
saevitiam et vires iramque animosque minaces, 690
admovique preces, quarum me dedecet usus? 691
apta mihi vis est: vi tristia nubila pello, 692
vi freta concutio nodosaque robora verto 693
induroque nives et terras grandine pulso; 694
idem ego, cum fratres caelo sum nactus aperto 695
(nam mihi campus is est), tanto molimine luctor, 696
ut medius nostris concursibus insonet aether 697
exsiliantque cavis elisi nubibus ignes; 698
idem ego, cum subii convexa foramina terrae 699
supposuique ferox imis mea terga cavernis, 700
sollicito manes totumque tremoribus orbem. 701
hac ope debueram thalamos petiisse, socerque 702
non orandus erat mihi sed faciendus Erectheus.' 703
haec Boreas aut his non inferiora locutus 704
excussit pennas, quarum iactatibus omnis 705
adflata est tellus latumque perhorruit aequor, 706
pulvereamque trahens per summa cacumina pallam 707
verrit humum pavidamque metu caligine tectus 708
Orithyian amans fulvis amplectitur alis. 709
dum volat, arserunt agitati fortius ignes, 710
nec prius aerii cursus suppressit habenas, 711
quam Ciconum tenuit populos et moenia raptor. 712
illic et gelidi coniunx Actaea tyranni 713
et genetrix facta est, partus enixa gemellos, 714
cetera qui matris, pennas genitoris haberent. 715
non tamen has una memorant cum corpore natas, 716
barbaque dum rutilis aberat subnixa capillis, 717
inplumes Calaisque puer Zetesque fuerunt; 718
mox pariter pennae ritu coepere volucrum 719
cingere utrumque latus, pariter flavescere malae. 720
ergo ubi concessit tempus puerile iuventae, 721
vellera cum Minyis nitido radiantia villo 722
per mare non notum prima petiere carina. 723