Metamorphoses (Ovidius)/Liber XIV

E Wikisource
Liber XIV
2 a.C.n. - 8 a.C.n.


 14:1 Iamque Giganteis iniectam faucibus Aetnen
 14:2 arvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratri,
 14:3 nescia nec quicquam iunctis debentia bubus
 14:4 liquerat Euboicus tumidarum cultor aquarum,
 14:5 liquerat et Zanclen adversaque moenia Regi
 14:6 navifragumque fretum, gemino quod litore pressum
 14:7 Ausoniae Siculaeque tenet confinia terrae.
 14:8 inde manu magna Tyrrhena per aequora vectus
 14:9 herbiferos adiit colles atque atria Glaucus
 14:10 Sole satae Circes, variarum plena ferarum.
 14:11 quam simul adspexit, dicta acceptaque salute,
 14:12 'diva, dei miserere, precor! nam sola levare
 14:13 tu potes hunc,' dixit 'videar modo dignus, amorem.
 14:14 quanta sit herbarum, Titani, potentia, nulli
 14:15 quam mihi cognitius, qui sum mutatus ab illis.
 14:16 neve mei non nota tibi sit causa furoris:
 14:17 litore in Italico, Messenia moenia contra,
 14:18 Scylla mihi visa est. pudor est promissa precesque
 14:19 blanditiasque meas contemptaque verba referre;
 14:20 at tu, sive aliquid regni est in carmine, carmen
 14:21 ore move sacro, sive expugnacior herba est,
 14:22 utere temptatis operosae viribus herbae
 14:23 nec medeare mihi sanesque haec vulnera mando,
 14:24 fine nihil opus est: partem ferat illa caloris.'
 14:25 at Circe (neque enim flammis habet aptius ulla
 14:26 talibus ingenium, seu causa est huius in ipsa,
 14:27 seu Venus indicio facit hoc offensa paterno,)
 14:28 talia verba refert: 'melius sequerere volentem
 14:29 optantemque eadem parilique cupidine captam.
 14:30 dignus eras ultro (poteras certeque) rogari,
 14:31 et, si spem dederis, mihi crede, rogaberis ultro.
 14:32 neu dubites absitque tuae fiducia formae,
 14:33 en ego, cum dea sim, nitidi cum filia Solis,
 14:34 carmine cum tantum, tantum quoque gramine possim,
 14:35 ut tua sim, voveo. spernentem sperne, sequenti
 14:36 redde vices, unoque duas ulciscere facto.'
 14:37 talia temptanti 'prius' inquit 'in aequore frondes'
 14:38 Glaucus 'et in summis nascentur montibus algae,
 14:39 Sospite quam Scylla nostri mutentur amores.'
 14:40 indignata dea est et laedere quatenus ipsum
 14:41 non poterat (nec vellet amans), irascitur illi,
 14:42 quae sibi praelata est; venerisque offensa repulsa,
 14:43 protinus horrendis infamia pabula sucis
 14:44 conterit et tritis Hecateia carmina miscet
 14:45 caerulaque induitur velamina perque ferarum
 14:46 agmen adulantum media procedit ab aula
 14:47 oppositumque petens contra Zancleia saxa
 14:48 Region ingreditur ferventes aestibus undas,
 14:49 in quibus ut solida ponit vestigia terra
 14:50 summaque decurrit pedibus super aequora siccis.
 14:51 parvus erat gurges, curvos sinuatus in arcus,
 14:52 grata quies Scyllae: quo se referebat ab aestu
 14:53 et maris et caeli, medio cum plurimus orbe
 14:54 sol erat et minimas a vertice fecerat umbras.
 14:55 hunc dea praevitiat portentificisque venenis
 14:56 inquinat; hic pressos latices radice nocenti
 14:57 spargit et obscurum verborum ambage novorum
 14:58 ter noviens carmen magico demurmurat ore.
 14:59 Scylla venit mediaque tenus descenderat alvo,
 14:60 cum sua foedari latrantibus inguina monstris
 14:61 adspicit ac primo credens non corporis illas
 14:62 esse sui partes, refugitque abigitque timetque
 14:63 ora proterva canum, sed quos fugit, attrahit una
 14:64 et corpus quaerens femorum crurumque pedumque
 14:65 Cerbereos rictus pro partibus invenit illis:
 14:66 statque canum rabie subiectaque terga ferarum
 14:67 inguinibus truncis uteroque exstante coercet.

 14:68 Flevit amans Glaucus nimiumque hostiliter usae
 14:69 viribus herbarum fugit conubia Circes;
 14:70 Scylla loco mansit cumque est data copia, primum
 14:71 in Circes odium sociis spoliavit Ulixem;
 14:72 mox eadem Teucras fuerat mersura carinas,
 14:73 ni prius in scopulum, qui nunc quoque saxeus exstat,
 14:74 transformata foret: scopulum quoque navita vitat.

 14:75 Hunc ubi Troianae remis avidamque Charybdin
 14:76 evicere rates, cum iam prope litus adessent
 14:77 Ausonium, Libycas vento referuntur ad oras.
 14:78 excipit Aenean illic animoque domoque
 14:79 non bene discidium Phrygii latura mariti
 14:80 Sidonis; inque pyra sacri sub imagine facta
 14:81 incubuit ferro deceptaque decipit omnes.
 14:82 rursus harenosae fugiens nova moenia terrae
 14:83 ad sedemque Erycis fidumque relatus Acesten
 14:84 sacrificat tumulumque sui genitoris honorat.
 14:85 quasque rates Iris Iunonia paene cremarat,
 14:86 solvit et Hippotadae regnum terrasque calenti
 14:87 sulphure fumantis Acheloiadumque relinquit
 14:88 Sirenum scopulos, orbataque praeside pinus
 14:89 Inarimen Prochytenque legit sterilique locatas
 14:90 colle Pithecusas, habitantum nomine dictas.
 14:91 quippe deum genitor, fraudem et periuria quondam
 14:92 Cercopum exosus gentisque admissa dolosae,
 14:93 in deforme viros animal mutavit, ut idem
 14:94 dissimiles homini possent similesque videri,
 14:95 membraque contraxit naresque a fronte resimas
 14:96 contudit et rugis peraravit anilibus ora
 14:97 totaque velatos flaventi corpora villo
 14:98 misit in has sedes nec non prius abstulit usum
 14:99 verborum et natae dira in periuria linguae;
 14:100 posse queri tantum rauco stridore reliquit.

 14:101 Has ubi praeteriit et Parthenopeia dextra
 14:102 moenia deseruit, laeva de parte canori
 14:103 Aeolidae tumulum et, loca feta palustribus ulvis,
 14:104 litora Cumarum vivacisque antra Sibyllae
 14:105 intrat et, ut manes adeat per Averna paternos,
 14:106 orat. at illa diu vultum tellure moratum
 14:107 erexit tandemque deo furibunda recepto
 14:108 'magna petis,' dixit, 'vir factis maxime, cuius
 14:109 dextera per ferrum, pietas spectata per ignes.
 14:110 pone tamen, Troiane, metum: potiere petitis
 14:111 Elysiasque domos et regna novissima mundi
 14:112 me duce cognosces simulacraque cara parentis.
 14:113 invia virtuti nulla est via.' dixit et auro
 14:114 fulgentem ramum silva Iunonis Avernae
 14:115 monstravit iussitque suo divellere trunco.
 14:116 paruit Aeneas et formidabilis Orci
 14:117 vidit opes atavosque suos umbramque senilem
 14:118 magnanimi Anchisae; didicit quoque iura locorum,
 14:119 quaeque novis essent adeunda pericula bellis.
 14:120 inde ferens lassos averso tramite passus
 14:121 cum duce Cumaea mollit sermone laborem.
 14:122 dumque iter horrendum per opaca crepuscula carpit,
 14:123 'seu dea tu praesens, seu dis gratissima,' dixit,
 14:124 'numinis instar eris semper mihi, meque fatebor
 14:125 muneris esse tui, quae me loca mortis adire,
 14:126 quae loca me visae voluisti evadere mortis.
 14:127 pro quibus aerias meritis evectus ad auras
 14:128 templa tibi statuam, tribuam tibi turis honores.'
 14:129 respicit hunc vates et suspiratibus haustis
 14:130 'nec dea sum,' dixit 'nec sacri turis honore
 14:131 humanum dignare caput, neu nescius erres,
 14:132 lux aeterna mihi carituraque fine dabatur,
 14:133 si mea virginitas Phoebo patuisset amanti.
 14:134 dum tamen hanc sperat, dum praecorrumpere donis
 14:135 me cupit, "elige," ait "virgo Cumaea, quid optes:
 14:136 optatis potiere tuis." ego pulveris hausti
 14:137 ostendens cumulum, quot haberet corpora pulvis,
 14:138 tot mihi natales contingere vana rogavi;
 14:139 excidit, ut peterem iuvenes quoque protinus annos.
 14:140 hos tamen ille mihi dabat aeternamque iuventam,
 14:141 si Venerem paterer: contempto munere Phoebi
 14:142 innuba permaneo; sed iam felicior aetas
 14:143 terga dedit, tremuloque gradu venit aegra senectus,
 14:144 quae patienda diu est. nam iam mihi saecula septem
 14:145 acta, tamen superest, numeros ut pulveris aequem,
 14:146 ter centum messes, ter centum musta videre.
 14:147 tempus erit, cum de tanto me corpore parvam
 14:148 longa dies faciet, consumptaque membra senecta
 14:149 ad minimum redigentur onus: nec amata videbor
 14:150 nec placuisse deo, Phoebus quoque forsitan ipse
 14:151 vel non cognoscet, vel dilexisse negabit:
 14:152 usque adeo mutata ferar nullique videnda,
 14:153 voce tamen noscar; vocem mihi fata relinquent.'

 14:154 Talia convexum per iter memorante Sibylla
 14:155 sedibus Euboicam Stygiis emergit in urbem
 14:156 Troius Aeneas sacrisque ex more litatis
 14:157 litora adit nondum nutricis habentia nomen.
 14:158 hic quoque substiterat post taedia longa laborum
 14:159 Neritius Macareus, comes experientis Ulixis.
 14:160 desertum quondam mediis qui rupibus Aetnae
 14:161 noscit Achaemeniden inprovisoque repertum
 14:162 vivere miratus, 'qui te casusve deusve
 14:163 servat, Achaemenide? cur' inquit 'barbara Graium
 14:164 prora vehit? petitur vestra quae terra carina?'
 14:165 talia quaerenti, iam non hirsutus amictu,
 14:166 iam suus et spinis conserto tegmine nullis,
 14:167 fatur Achaemenides: 'iterum Polyphemon et illos
 14:168 adspiciam fluidos humano sanguine rictus,
 14:169 hac mihi si potior domus est Ithaceque carina,
 14:170 si minus Aenean veneror genitore, nec umquam
 14:171 esse satis potero, praestem licet omnia, gratus.
 14:172 quod loquor et spiro caelumque et sidera solis
 14:173 respicio, possimne ingratus et inmemor esse?
 14:174 ille dedit, quod non anima haec Cyclopis in ora
 14:175 venit, et ut iam nunc lumen vitale relinquam,
 14:176 aut tumulo aut certe non illa condar in alvo.
 14:177 quid mihi tunc animi (nisi si timor abstulit omnem
 14:178 sensum animumque) fuit, cum vos petere alta relictus
 14:179 aequora conspexi? volui inclamare, sed hosti
 14:180 prodere me timui: vestrae quoque clamor Ulixis
 14:181 paene rati nocuit. vidi, cum monte revulsum
 14:182 inmanem scopulum medias permisit in undas;
 14:183 vidi iterum veluti tormenti viribus acta
 14:184 vasta Giganteo iaculantem saxa lacerto
 14:185 et, ne deprimeret fluctus ventusve carinam,
 14:186 pertimui, iam me non esse oblitus in illa.
 14:187 ut vero fuga vos a certa morte reduxit,
 14:188 ille quidem totam gemebundus obambulat Aetnam
 14:189 praetemptatque manu silvas et luminis orbus
 14:190 rupibus incursat foedataque bracchia tabo
 14:191 in mare protendens gentem exsecratur Achivam
 14:192 atque ait: "o si quis referat mihi casus Ulixem,
 14:193 aut aliquem e sociis, in quem mea saeviat ira,
 14:194 viscera cuius edam, cuius viventia dextra
 14:195 membra mea laniem, cuius mihi sanguis inundet
 14:196 guttur, et elisi trepident sub dentibus artus:
 14:197 quam nullum aut leve sit damnum mihi lucis ademptae!"
 14:198 haec et plura ferox, me luridus occupat horror
 14:199 spectantem vultus etiamnum caede madentes
 14:200 crudelesque manus et inanem luminis orbem
 14:201 membraque et humano concretam sanguine barbam.
 14:202 mors erat ante oculos, minimum tamen illa malorum,
 14:203 et iam prensurum, iam nunc mea viscera rebar
 14:204 in sua mersurum, mentique haerebat imago
 14:205 temporis illius, quo vidi bina meorum
 14:206 ter quater adfligi sociorum corpora terrae,
 14:207 cum super ipse iacens hirsuti more leonis
 14:208 visceraque et carnes cumque albis ossa medullis
 14:209 semianimesque artus avidam condebat in alvum;
 14:210 me tremor invasit: stabam sine sanguine maestus,
 14:211 mandentemque videns eiectantemque cruentas
 14:212 ore dapes et frusta mero glomerata vomentem:
 14:213 talia fingebam misero mihi fata parari
 14:214 perque dies multos latitans omnemque tremiscens
 14:215 ad strepitum mortemque timens cupidusque moriri
 14:216 glande famem pellens et mixta frondibus herba
 14:217 solus inops exspes leto poenaeque relictus
 14:218 hanc procul adspexi longo post tempore navem
 14:219 oravique fugam gestu ad litusque cucurri,
 14:220 et movi: Graiumque ratis Troiana recepit!
 14:221 tu quoque pande tuos, comitum gratissime, casus
 14:222 et ducis et turbae, quae tecum est credita ponto.'

 14:223 Aeolon ille refert Tusco regnare profundo,
 14:224 Aeolon Hippotaden, cohibentem carcere ventos;
 14:225 quos bovis inclusos tergo, memorabile munus,
 14:226 Dulichium sumpsisse ducem flatuque secundo
 14:227 lucibus isse novem et terram aspexisse petitam;
 14:228 proxima post nonam cum sese aurora moveret,
 14:229 invidia socios praedaeque cupidine victos
 14:230 esse; ratos aurum, dempsisse ligamina ventis;
 14:231 cum quibus isse retro, per quas modo venerat undas,
 14:232 Aeoliique ratem portus repetisse tyranni.
 14:233 'inde Lami veterem Laestrygonis' inquit 'in urbem
 14:234 venimus: Antiphates terra regnabat in illa.
 14:235 missus ad hunc ego sum, numero comitante duorum,
 14:236 vixque fuga quaesita salus comitique mihique,
 14:237 tertius e nobis Laestrygonis inpia tinxit
 14:238 ora cruore suo. fugientibus instat et agmen
 14:239 concitat Antiphates; coeunt et saxa trabesque
 14:240 coniciunt merguntque viros merguntque carinas.
 14:241 una tamen, quae nos ipsumque vehebat Ulixem,
 14:242 effugit. amissa sociorum parte dolentes
 14:243 multaque conquesti terris adlabimur illis,
 14:244 quas procul hinc cernis (procul est, mihi crede, videnda
 14:245 insula visa mihi!) tuque o iustissime Troum,
 14:246 nate dea, (neque enim finito Marte vocandus
 14:247 hostis es, Aenea) moneo, fuge litora Circes!
 14:248 nos quoque Circaeo religata in litore pinu,
 14:249 Antiphatae memores inmansuetique Cyclopis,
 14:250 ire negabamus; sed tecta ignota subire
 14:251 sorte sumus lecti: sors me fidumque Politen
 14:252 Eurylochumque simul nimiique Elpenora vini
 14:253 bisque novem socios Circaea ad moenia misit.
 14:254 quae simul attigimus stetimusque in limine tecti,
 14:255 mille lupi mixtaeque lupis ursaeque leaeque
 14:256 occursu fecere metum, sed nulla timenda
 14:257 nullaque erat nostro factura in corpore vulnus;
 14:258 quin etiam blandas movere per aera caudas
 14:259 nostraque adulantes comitant vestigia, donec
 14:260 excipiunt famulae perque atria marmore tecta
 14:261 ad dominam ducunt: pulchro sedet illa recessu
 14:262 sollemni solio pallamque induta nitentem
 14:263 insuper aurato circumvelatur amictu.
 14:264 Nereides nymphaeque simul, quae vellera motis
 14:265 nulla trahunt digitis nec fila sequentia ducunt:
 14:266 gramina disponunt sparsosque sine ordine flores
 14:267 secernunt calathis variasque coloribus herbas;
 14:268 ipsa, quod hae faciunt, opus exigit, ipsa, quis usus
 14:269 quove sit in folio, quae sit concordia mixtis,
 14:270 novit et advertens pensas examinat herbas.
 14:271 haec ubi nos vidit, dicta acceptaque salute
 14:272 diffudit vultus et reddidit omina votis.
 14:273 nec mora, misceri tosti iubet hordea grani
 14:274 mellaque vimque meri cum lacte coagula passo,
 14:275 quique sub hac lateant furtim dulcedine, sucos
 14:276 adicit. accipimus sacra data pocula dextra.
 14:277 quae simul arenti sitientes hausimus ore,
 14:278 et tetigit summos virga dea dira capillos,
 14:279 (et pudet et referam) saetis horrescere coepi,
 14:280 nec iam posse loqui, pro verbis edere raucum
 14:281 murmur et in terram toto procumbere vultu,
 14:282 osque meum sensi pando occallescere rostro,
 14:283 colla tumere toris, et qua modo pocula parte
 14:284 sumpta mihi fuerant, illa vestigia feci
 14:285 cumque eadem passis (tantum medicamina possunt!)
 14:286 claudor hara, solumque suis caruisse figura
 14:287 vidimus Eurylochum: solus data pocula fugit;
 14:288 quae nisi vitasset, pecoris pars una manerem
 14:289 nunc quoque saetigeri, nec tantae cladis ab illo
 14:290 certior ad Circen ultor venisset Ulixes.
 14:291 pacifer huic dederat florem Cyllenius album:
 14:292 moly vocant superi, nigra radice tenetur;
 14:293 tutus eo monitisque simul caelestibus intrat
 14:294 ille domum Circes et ad insidiosa vocatus
 14:295 pocula conantem virga mulcere capillos
 14:296 reppulit et stricto pavidam deterruit ense.
 14:297 inde fides dextraeque datae thalamoque receptus
 14:298 coniugii dotem sociorum corpora poscit.
 14:299 spargimur ignotae sucis melioribus herbae
 14:300 percutimurque caput conversae verbere virgae,
 14:301 verbaque dicuntur dictis contraria verbis.
 14:302 quo magis illa canit, magis hoc tellure levati
 14:303 erigimur, saetaeque cadunt, bifidosque relinquit
 14:304 rima pedes, redeunt umeri et subiecta lacertis
 14:305 bracchia sunt: flentem flentes amplectimur ipsi
 14:306 haeremusque ducis collo nec verba locuti
 14:307 ulla priora sumus quam nos testantia gratos.
 14:308 annua nos illic tenuit mora, multaque praesens
 14:309 tempore tam longo vidi, multa auribus hausi,
 14:310 hoc quoque cum multis, quod clam mihi rettulit una
 14:311 quattuor e famulis ad talia sacra paratis.
 14:312 cum duce namque meo Circe dum sola moratur,
 14:313 illa mihi niveo factum de marmore signum
 14:314 ostendit iuvenale gerens in vertice picum,
 14:315 aede sacra positum multisque insigne coronis.
 14:316 quis foret et quare sacra coleretur in aede,
 14:317 cur hanc ferret avem, quaerenti et scire volenti
 14:318 "accipe" ait, "Macareu, dominaeque potentia quae sit
 14:319 hinc quoque disce meae; tu dictis adice mentem!

 14:320 '"Picus in Ausoniis, proles Saturnia, terris
 14:321 rex fuit, utilium bello studiosus equorum;
 14:322 forma viro, quam cernis, erat: licet ipse decorem
 14:323 adspicias fictaque probes ab imagine verum;
 14:324 par animus formae; nec adhuc spectasse per annos
 14:325 quinquennem poterat Graia quater Elide pugnam.
 14:326 ille suos dryadas Latiis in montibus ortas
 14:327 verterat in vultus, illum fontana petebant
 14:328 numina, naiades, quas Albula, quasque Numici,
 14:329 quas Anienis aquae cursuque brevissimus Almo
 14:330 Narve tulit praeceps et opacae Farfarus umbrae,
 14:331 quaeque colunt Scythicae stagnum nemorale Dianae
 14:332 finitimosque lacus; spretis tamen omnibus unam
 14:333 ille colit nymphen, quam quondam in colle Palati
 14:334 dicitur ancipiti peperisse Venilia Iano.
 14:335 haec ubi nubilibus primum maturuit annis,
 14:336 praeposito cunctis Laurenti tradita Pico est,
 14:337 rara quidem facie, sed rarior arte canendi,
 14:338 unde Canens dicta est: silvas et saxa movere
 14:339 et mulcere feras et flumina longa morari
 14:340 ore suo volucresque vagas retinere solebat.
 14:341 quae dum feminea modulatur carmina voce,
 14:342 exierat tecto Laurentes Picus in agros
 14:343 indigenas fixurus apros tergumque premebat
 14:344 acris equi laevaque hastilia bina ferebat
 14:345 poeniceam fulvo chlamydem contractus ab auro.
 14:346 venerat in silvas et filia Solis easdem,
 14:347 utque novas legeret fecundis collibus herbas,
 14:348 nomine dicta suo Circaea reliquerat arva.
 14:349 quae simul ac iuvenem virgultis abdita vidit,
 14:350 obstipuit: cecidere manu, quas legerat, herbae,
 14:351 flammaque per totas visa est errare medullas.
 14:352 ut primum valido mentem conlegit ab aestu,
 14:353 quid cuperet, fassura fuit: ne posset adire,
 14:354 cursus equi fecit circumfususque satelles.
 14:355 'non' ait 'effugies, vento rapiare licebit,
 14:356 si modo me novi, si non evanuit omnis
 14:357 herbarum virtus, nec me mea carmina fallunt.'
 14:358 dixit et effigiem nullo cum corpore falsi
 14:359 fingit apri praeterque oculos transcurrere regis
 14:360 iussit et in densum trabibus nemus ire videri,
 14:361 plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.
 14:362 haut mora, continuo praedae petit inscius umbram
 14:363 Picus equique celer spumantia terga relinquit
 14:364 spemque sequens vanam silva pedes errat in alta.
 14:365 concipit illa preces et verba venefica dicit
 14:366 ignotosque deos ignoto carmine adorat,
 14:367 quo solet et niveae vultum confundere Lunae
 14:368 et patrio capiti bibulas subtexere nubes.
 14:369 tum quoque cantato densetur carmine caelum
 14:370 et nebulas exhalat humus, caecisque vagantur
 14:371 limitibus comites, et abest custodia regis.
 14:372 nacta locum tempusque 'per o, tua lumina,' dixit
 14:373 'quae mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,
 14:374 quae facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostris
 14:375 ignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solem
 14:376 accipe nec durus Titanida despice Circen.'
 14:377 dixerat; ille ferox ipsamque precesque repellit
 14:378 et 'quaecumque es,' ait 'non sum tuus; altera captum
 14:379 me tenet et teneat per longum, conprecor, aevum,
 14:380 nec Venere externa socialia foedera laedam,
 14:381 dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem.'
 14:382 saepe retemptatis precibus Titania frustra
 14:383 'non inpune feres, neque' ait 'reddere Canenti,
 14:384 laesaque quid faciat, quid amans, quid femina, disces
 14:385 rebus; at est et amans et laesa et femina Circe!'
 14:386 tum bis ad occasus, bis se convertit ad ortus,
 14:387 ter iuvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.
 14:388 ille fugit, sed se solito velocius ipse
 14:389 currere miratur: pennas in corpore vidit,
 14:390 seque novam subito Latiis accedere silvis
 14:391 indignatus avem duro fera robora rostro
 14:392 figit et iratus longis dat vulnera ramis;
 14:393 purpureum chlamydis pennae traxere colorem;
 14:394 fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,
 14:395 pluma fit, et fulvo cervix praecingitur auro,
 14:396 nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restat.

 14:397 '"Interea comites, clamato saepe per agros
 14:398 nequiquam Pico nullaque in parte reperto,
 14:399 inveniunt Circen (nam iam tenuaverat auras
 14:400 passaque erat nebulas ventis ac sole recludi)
 14:401 criminibusque premunt veris regemque reposcunt
 14:402 vimque ferunt saevisque parant incessere telis:
 14:403 illa nocens spargit virus sucosque veneni
 14:404 et Noctem Noctisque deos Ereboque Chaoque
 14:405 convocat et longis Hecaten ululatibus orat.
 14:406 exsiluere loco (dictu mirabile) silvae,
 14:407 ingemuitque solum, vincinaque palluit arbor,
 14:408 sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis,
 14:409 et lapides visi mugitus edere raucos
 14:410 et latrare canes et humus serpentibus atris
 14:411 squalere et tenues animae volitare silentum:
 14:412 attonitum monstris vulgus pavet; illa paventis
 14:413 ora venenata tetigit mirantia virga,
 14:414 cuius ab attactu variarum monstra ferarum
 14:415 in iuvenes veniunt: nulli sua mansit imago.

 14:416 '"Sparserat occiduus Tartessia litora Phoebus,
 14:417 et frustra coniunx oculis animoque Canentis
 14:418 exspectatus erat: famuli populusque per omnes
 14:419 discurrunt silvas atque obvia lumina portant;
 14:420 nec satis est nymphae flere et lacerare capillos
 14:421 et dare plangorem (facit haec tamen omnia) seque
 14:422 proripit ac Latios errat vesana per agros.
 14:423 sex illam noctes, totidem redeuntia solis
 14:424 lumina viderunt inopem somnique cibique
 14:425 per iuga, per valles, qua fors ducebat, euntem;
 14:426 ultimus adspexit Thybris luctuque viaque
 14:427 fessam et iam longa ponentem corpora ripa.
 14:428 illic cum lacrimis ipso modulata dolore
 14:429 verba sono tenui maerens fundebat, ut olim
 14:430 carmina iam moriens canit exequialia cycnus;
 14:431 luctibus extremum tenues liquefacta medullas
 14:432 tabuit inque leves paulatim evanuit auras,
 14:433 fama tamen signata loco est, quem rite Canentem
 14:434 nomine de nymphae veteres dixere Camenae."

 14:435 'Talia multa mihi longum narrata per annum
 14:436 visaque sunt. resides et desuetudine tardi
 14:437 rursus inire fretum, rursus dare vela iubemur,
 14:438 ancipitesque vias et iter Titania vastum
 14:439 dixerat et saevi restare pericula ponti:
 14:440 pertimui, fateor, nactusque hoc litus adhaesi.'

 14:441 Finierat Macareus, urnaque Aeneia nutrix
 14:442 condita marmorea tumulo breve carmen habebat

 14:443 HIC . ME . CAIETAM . NOTAE . PIETATIS . ALUMNUS
 14:444 EREPTAM . ARGOLICO . QUO . DEBUIT . IGNE . CREMAVIT

 14:445 solvitur herboso religatus ab aggere funis,
 14:446 et procul insidias infamataeque relinquunt
 14:447 tecta deae lucosque petunt, ubi nubilus umbra
 14:448 in mare cum flava prorumpit Thybris harena;
 14:449 Faunigenaeque domo potitur nataque Latini,
 14:450 non sine Marte tamen. bellum cum gente feroci
 14:451 suscipitur, pactaque furit pro coniuge Turnus.
 14:452 concurrit Latio Tyrrhenia tota, diuque
 14:453 ardua sollicitis victoria quaeritur armis.
 14:454 auget uterque suas externo robore vires,
 14:455 et multi Rutulos, multi Troiana tuentur
 14:456 castra, neque Aeneas Euandri ad moenia frustra,
 14:457 at Venulus frustra profugi Diomedis ad urbem
 14:458 venerat: ille quidem sub Iapyge maxima Dauno
 14:459 moenia condiderat dotaliaque arva tenebat;
 14:460 sed Venulus Turni postquam mandata peregit
 14:461 auxiliumque petit, vires Aetolius heros
 14:462 excusat: nec se aut soceri committere pugnae
 14:463 velle sui populos, aut quos e gente suorum
 14:464 armet habere ullos, 'neve haec commenta putetis,
 14:465 admonitu quamquam luctus renoventur amari,
 14:466 perpetiar memorare tamen. postquam alta cremata est
 14:467 Ilios, et Danaas paverunt Pergama flammas,
 14:468 Naryciusque heros, a virgine virgine rapta,
 14:469 quam meruit poenam solus, digessit in omnes,
 14:470 spargimur et ventis inimica per aequora rapti
 14:471 fulmina, noctem, imbres, iram caelique marisque
 14:472 perpetimur Danai cumulumque Capherea cladis,
 14:473 neve morer referens tristes ex ordine casus,
 14:474 Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri.
 14:475 me tamen armiferae servatum cura Minervae
 14:476 fluctibus eripuit, patriis sed rursus ab agris
 14:477 pellor, et antiquo memores de vulnere poenas
 14:478 exigit alma Venus, tantosque per alta labores
 14:479 aequora sustinui, tantos terrestribus armis,
 14:480 ut mihi felices sint illi saepe vocati,
 14:481 quos communis hiems inportunusque Caphereus
 14:482 mersit aquis, vellemque horum pars una fuissem.

 14:483 'Ultima iam passi comites belloque fretoque
 14:484 deficiunt finemque rogant erroris, at Acmon
 14:485 fervidus ingenio, tum vero et cladibus asper,
 14:486 "quid superest, quod iam patientia vestra recuset
 14:487 ferre, viri?" dixit "quid habet Cytherea, quod ultra,
 14:488 velle puta, faciat? nam dum peiora timentur,
 14:489 est in vota locus: sors autem ubi pessima rerum,
 14:490 sub pedibus timor est securaque summa malorum.
 14:491 audiat ipsa licet, licet, ut facit, oderit omnes
 14:492 sub Diomede viros, odium tamen illius omnes
 14:493 spernimus: haud magno stat magna potentia nobis."
 14:494 talibus inritans Venerem Pleuronius Acmon
 14:495 instimulat verbis veteremque resuscitat iram.
 14:496 dicta placent paucis, numeri maioris amici
 14:497 Acmona conripimus; cui respondere volenti
 14:498 vox pariter vocisque via est tenuata, comaeque
 14:499 in plumas abeunt, plumis nova colla teguntur
 14:500 pectoraque et tergum, maiores bracchia pennas
 14:501 accipiunt, cubitique leves sinuantur in alas;
 14:502 magna pedis digitos pars occupat, oraque cornu
 14:503 indurata rigent finemque in acumine ponunt.
 14:504 hunc Lycus, hunc Idas et cum Rhexenore Nycteus,
 14:505 hunc miratur Abas, et dum mirantur, eandem
 14:506 accipiunt faciem, numerusque ex agmine maior
 14:507 subvolat et remos plausis circumvolat alis:
 14:508 si volucrum quae sit subitarum forma requiris,
 14:509 ut non cycnorum, sic albis proxima cygnis.
 14:510 vix equidem has sedes et Iapygis arida Dauni
 14:511 arva gener teneo minima cum parte meorum.'

 14:512 Hactenus Oenides, Venulus Calydonia regna
 14:513 Peucetiosque sinus Messapiaque arva relinquit.
 14:514 in quibus antra videt, quae, multa nubila silva
 14:515 et levibus cannis latitantia semicaper Pan
 14:516 nunc tenet, at quodam tenuerunt tempore nymphae.
 14:517 Apulus has illa pastor regione fugatas
 14:518 terruit et primo subita formidine movit,
 14:519 mox, ubi mens rediit et contempsere sequentem,
 14:520 ad numerum motis pedibus duxere choreas;
 14:521 inprobat has pastor saltuque imitatus agresti
 14:522 addidit obscenis convicia rustica dictis,
 14:523 nec prius os tacuit, quam guttura condidit arbor:
 14:524 arbor enim est, sucoque licet cognoscere mores.
 14:525 quippe notam linguae bacis oleaster amaris
 14:526 exhibet: asperitas verborum cessit in illa.

 14:527 Hinc ubi legati rediere, negata ferentes
 14:528 arma Aetola sibi, Rutuli sine viribus illis
 14:529 bella instructa gerunt, multumque ab utraque cruoris
 14:530 parte datur; fert ecce avidas in pinea Turnus
 14:531 texta faces, ignesque timent, quibus unda pepercit.
 14:532 iamque picem et ceras alimentaque cetera flammae
 14:533 Mulciber urebat perque altum ad carbasa malum
 14:534 ibat, et incurvae fumabant transtra carinae,
 14:535 cum memor has pinus Idaeo vertice caesas
 14:536 sancta deum genetrix tinnitibus aera pulsi
 14:537 aeris et inflati conplevit murmure buxi
 14:538 perque leves domitis invecta leonibus auras
 14:539 'inrita sacrilega iactas incendia dextra,
 14:540 Turne!' ait. 'eripiam: nec me patiente cremabit
 14:541 ignis edax nemorum partes et membra meorum.'
 14:542 intonuit dicente dea, tonitrumque secuti
 14:543 cum saliente graves ceciderunt grandine nimbi,
 14:544 aeraque et tumidum subitis concursibus aequor
 14:545 Astraei turbant et eunt in proelia fratres.
 14:546 e quibus alma parens unius viribus usa
 14:547 stuppea praerupit Phrygiae retinacula classis,
 14:548 fertque rates pronas medioque sub aequore mergit;
 14:549 robore mollito lignoque in corpora verso
 14:550 in capitum faciem puppes mutantur aduncae,
 14:551 in digitos abeunt et crura natantia remi,
 14:552 quodque prius fuerat, latus est, mediisque carina
 14:553 subdita navigiis spinae mutatur in usum,
 14:554 lina comae molles, antemnae bracchia fiunt,
 14:555 caerulus, ut fuerat, color est; quasque ante timebant,
 14:556 illas virgineis exercent lusibus undas
 14:557 Naides aequoreae durisque in montibus ortae
 14:558 molle fretum celebrant nec eas sua tangit origo;
 14:559 non tamen oblitae, quam multa pericula saepe
 14:560 pertulerint pelago, iactatis saepe carinis
 14:561 subposuere manus, nisi siqua vehebat Achivos:
 14:562 cladis adhuc Phrygiae memores odere Pelasgos
 14:563 Neritiaeque ratis viderunt fragmina laetis
 14:564 vultibus et laetis videre rigescere puppim
 14:565 vultibus Alcinoi saxumque increscere ligno.

 14:566 Spes erat, in nymphas animata classe marinas
 14:567 posse metu monstri Rutulum desistere bello:
 14:568 perstat, habetque deos pars utraque, quodque deorum est
 14:569 instar, habent animos; nec iam dotalia regna,
 14:570 nec sceptrum soceri, nec te, Lavinia virgo,
 14:571 sed vicisse petunt deponendique pudore
 14:572 bella gerunt, tandemque Venus victricia nati
 14:573 arma videt, Turnusque cadit: cadit Ardea, Turno
 14:574 sospite dicta potens; quam postquam barbarus ignis
 14:575 abstulit et tepida latuerunt tecta favilla,
 14:576 congerie e media tum primum cognita praepes
 14:577 subvolat et cineres plausis everberat alis.
 14:578 et sonus et macies et pallor et omnia, captam
 14:579 quae deceant urbem, nomen quoque mansit in illa
 14:580 urbis, et ipsa suis deplangitur Ardea pennis.

 14:581 Iamque deos omnes ipsamque Aeneia virtus
 14:582 Iunonem veteres finire coegerat iras,
 14:583 cum, bene fundatis opibus crescentis Iuli,
 14:584 tempestivus erat caelo Cythereius heros.
 14:585 ambieratque Venus superos colloque parentis
 14:586 circumfusa sui 'numquam mihi' dixerat 'ullo
 14:587 tempore dure pater, nunc sis mitissimus, opto,
 14:588 Aeneaeque meo, qui te de sanguine nostro
 14:589 fecit avum, quamvis parvum des, optime, numen,
 14:590 dummodo des aliquod! satis est inamabile regnum
 14:591 adspexisse semel, Stygios semel isse per amnes.'
 14:592 adsensere dei, nec coniunx regia vultus
 14:593 inmotos tenuit placatoque adnuit ore;
 14:594 tum pater 'estis' ait 'caelesti munere digni,
 14:595 quaeque petis pro quoque petis: cape, nata, quod optas!'
 14:596 fatus erat: gaudet gratesque agit illa parenti
 14:597 perque leves auras iunctis invecta columbis
 14:598 litus adit Laurens, ubi tectus harundine serpit
 14:599 in freta flumineis vicina Numicius undis.
 14:600 hunc iubet Aeneae, quaecumque obnoxia morti,
 14:601 abluere et tacito deferre sub aequora cursu;
 14:602 corniger exsequitur Veneris mandata suisque,
 14:603 quicquid in Aenea fuerat mortale, repurgat
 14:604 et respersit aquis; pars optima restitit illi.
 14:605 lustratum genetrix divino corpus odore
 14:606 unxit et ambrosia cum dulci nectare mixta
 14:607 contigit os fecitque deum, quem turba Quirini
 14:608 nuncupat Indigetem temploque arisque recepit.

 14:609 Inde sub Ascanii dicione binominis Alba
 14:610 resque Latina fuit. succedit Silvius illi.
 14:611 quo satus antiquo tenuit repetita Latinus
 14:612 nomina cum sceptro, clarus subit Alba Latinum.
 14:613 Epytus ex illo est; post hunc Capetusque Capysque,
 14:614 sed Capys ante fuit; regnum Tiberinus ab illis
 14:615 cepit et in Tusci demersus fluminis undis
 14:616 nomina fecit aquae; de quo Remulusque feroxque
 14:617 Acrota sunt geniti. Remulus maturior annis
 14:618 fulmineo periit, imitator fulminis, ictu.
 14:619 fratre suo sceptrum moderatior Acrota forti
 14:620 tradit Aventino, qui, quo regnarat, eodem
 14:621 monte iacet positus tribuitque vocabula monti;
 14:622 iamque Palatinae summam Proca gentis habebat.

 14:623 Rege sub hoc Pomona fuit, qua nulla Latinas
 14:624 inter hamadryadas coluit sollertius hortos
 14:625 nec fuit arborei studiosior altera fetus;
 14:626 unde tenet nomen: non silvas illa nec amnes,
 14:627 rus amat et ramos felicia poma ferentes;
 14:628 nec iaculo gravis est, sed adunca dextera falce,
 14:629 qua modo luxuriem premit et spatiantia passim
 14:630 bracchia conpescit, fisso modo cortice virgam
 14:631 inserit et sucos alieno praestat alumno;
 14:632 nec sentire sitim patitur bibulaeque recurvas
 14:633 radicis fibras labentibus inrigat undis.
 14:634 hic amor, hoc studium, Veneris quoque nulla cupido est;
 14:635 vim tamen agrestum metuens pomaria claudit
 14:636 intus et accessus prohibet refugitque viriles.
 14:637 quid non et Satyri, saltatibus apta iuventus,
 14:638 fecere et pinu praecincti cornua Panes
 14:639 Silvanusque, suis semper iuvenilior annis,
 14:640 quique deus fures vel falce vel inguine terret,
 14:641 ut poterentur ea? sed enim superabat amando
 14:642 hos quoque Vertumnus neque erat felicior illis.
 14:643 o quotiens habitu duri messoris aristas
 14:644 corbe tulit verique fuit messoris imago!
 14:645 tempora saepe gerens faeno religata recenti
 14:646 desectum poterat gramen versasse videri;
 14:647 saepe manu stimulos rigida portabat, ut illum
 14:648 iurares fessos modo disiunxisse iuvencos.
 14:649 falce data frondator erat vitisque putator;
 14:650 induerat scalas: lecturum poma putares;
 14:651 miles erat gladio, piscator harundine sumpta;
 14:652 denique per multas aditum sibi saepe figuras
 14:653 repperit, ut caperet spectatae gaudia formae.
 14:654 ille etiam picta redimitus tempora mitra,
 14:655 innitens baculo, positis per tempora canis,
 14:656 adsimulavit anum: cultosque intravit in hortos
 14:657 pomaque mirata est 'tanto' que 'potentior!' inquit
 14:658 paucaque laudatae dedit oscula, qualia numquam
 14:659 vera dedisset anus, glaebaque incurva resedit
 14:660 suspiciens pandos autumni pondere ramos.
 14:661 ulmus erat contra speciosa nitentibus uvis:
 14:662 quam socia postquam pariter cum vite probavit,
 14:663 'at si staret' ait 'caelebs sine palmite truncus,
 14:664 nil praeter frondes, quare peteretur, haberet;
 14:665 haec quoque, quae iuncta est, vitis requiescit in ulmo:
 14:666 si non nupta foret, terrae acclinata iaceret;
 14:667 tu tamen exemplo non tangeris arboris huius
 14:668 concubitusque fugis nec te coniungere curas.
 14:669 atque utinam velles! Helene non pluribus esset
 14:670 sollicitata procis nec quae Lapitheia movit
 14:671 proelia nec coniunx nimium tardantis Ulixis.
 14:672 nunc quoque, cum fugias averserisque petentes,
 14:673 mille viri cupiunt et semideique deique
 14:674 et quaecumque tenent Albanos numina montes.
 14:675 sed tu si sapies, si te bene iungere anumque
 14:676 hanc audire voles, quae te plus omnibus illis,
 14:677 plus, quam credis, amo: vulgares reice taedas
 14:678 Vertumnumque tori socium tibi selige! pro quo
 14:679 me quoque pignus habe: neque enim sibi notior ille est,
 14:680 quam mihi; nec passim toto vagus errat in orbe,
 14:681 haec loca sola colit; nec, uti pars magna procorum,
 14:682 quam modo vidit, amat: tu primus et ultimus illi
 14:683 ardor eris, solique suos tibi devovet annos.
 14:684 adde, quod est iuvenis, quod naturale decoris
 14:685 munus habet formasque apte fingetur in omnes,
 14:686 et quod erit iussus, iubeas licet omnia, fiet.
 14:687 quid, quod amatis idem, quod, quae tibi poma coluntur,
 14:688 primus habet laetaque tenet tua munera dextra!
 14:689 sed neque iam fetus desiderat arbore demptos
 14:690 nec, quas hortus alit, cum sucis mitibus herbas
 14:691 nec quicquam nisi te: miserere ardentis et ipsum,
 14:692 qui petit, ore meo praesentem crede precari.
 14:693 ultoresque deos et pectora dura perosam
 14:694 Idalien memoremque time Rhamnusidis iram!
 14:695 quoque magis timeas, (etenim mihi multa vetustas
 14:696 scire dedit) referam tota notissima Cypro
 14:697 facta, quibus flecti facile et mitescere possis.

 14:698 'Viderat a veteris generosam sanguine Teucri
 14:699 Iphis Anaxareten, humili de stirpe creatus,
 14:700 viderat et totis perceperat ossibus aestum
 14:701 luctatusque diu, postquam ratione furorem
 14:702 vincere non potuit, supplex ad limina venit
 14:703 et modo nutrici miserum confessus amorem,
 14:704 ne sibi dura foret, per spes oravit alumnae,
 14:705 et modo de multis blanditus cuique ministris
 14:706 sollicita petiit propensum voce favorem;
 14:707 saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis,
 14:708 interdum madidas lacrimarum rore coronas
 14:709 postibus intendit posuitque in limine duro
 14:710 molle latus tristisque serae convicia fecit.
 14:711 saevior illa freto surgente cadentibus Haedis,
 14:712 durior et ferro, quod Noricus excoquit ignis,
 14:713 et saxo, quod adhuc vivum radice tenetur,
 14:714 spernit et inridet, factisque inmitibus addit
 14:715 verba superba ferox et spe quoque fraudat amantem.
 14:716 non tulit impatiens longi tormenta doloris
 14:717 Iphis et ante fores haec verba novissima dixit:
 14:718 "vincis, Anaxarete, neque erunt tibi taedia tandem
 14:719 ulla ferenda mei: laetos molire triumphos
 14:720 et Paeana voca nitidaque incingere lauru!
 14:721 vincis enim, moriorque libens: age, ferrea, gaude!
 14:722 certe aliquid laudare mei cogeris amoris,
 14:723 quo tibi sim gratus, meritumque fatebere nostrum.
 14:724 non tamen ante tui curam excessisse memento
 14:725 quam vitam geminaque simul mihi luce carendum.
 14:726 nec tibi fama mei ventura est nuntia leti:
 14:727 ipse ego, ne dubites, adero praesensque videbor,
 14:728 corpore ut exanimi crudelia lumina pascas.
 14:729 si tamen, o superi, mortalia facta videtis,
 14:730 este mei memores (nihil ultra lingua precari
 14:731 sustinet) et longo facite ut narremur in aevo,
 14:732 et, quae dempsistis vitae, date tempora famae!"
 14:733 dixit, et ad postes ornatos saepe coronis
 14:734 umentes oculos et pallida bracchia tollens,
 14:735 cum foribus laquei religaret vincula summis,
 14:736 "haec tibi serta placent, crudelis et inpia!" dixit
 14:737 inseruitque caput, sed tum quoque versus ad illam,
 14:738 atque onus infelix elisa fauce pependit.
 14:739 icta pedum motu trepidantum aperire iubentem
 14:740 visa dedisse sonum est adapertaque ianua factum
 14:741 prodidit, exclamant famuli frustraque levatum
 14:742 (nam pater occiderat) referunt ad limina matris;
 14:743 accipit illa sinu conplexaque frigida nati
 14:744 membra sui postquam miserorum verba parentum
 14:745 edidit et matrum miserarum facta peregit,
 14:746 funera ducebat mediam lacrimosa per urbem
 14:747 luridaque arsuro portabat membra feretro.
 14:748 forte viae vicina domus, qua flebilis ibat
 14:749 pompa, fuit, duraeque sonus plangoris ad aures
 14:750 venit Anaxaretes, quam iam deus ultor agebat.
 14:751 mota tamen "videamus" ait "miserabile funus"
 14:752 et patulis iniit tectum sublime fenestris
 14:753 vixque bene inpositum lecto prospexerat Iphin:
 14:754 deriguere oculi, calidusque e corpore sanguis
 14:755 inducto pallore fugit, conataque retro
 14:756 ferre pedes haesit, conata avertere vultus
 14:757 hoc quoque non potuit, paulatimque occupat artus,
 14:758 quod fuit in duro iam pridem pectore, saxum.
 14:759 neve ea ficta putes, dominae sub imagine signum
 14:760 servat adhuc Salamis, Veneris quoque nomine templum
 14:761 Prospicientis habet.Æquorum memor, o mea, lentos
 14:762 pone, precor, fastus et amanti iungere, nymphe:
 14:763 sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat
 14:764 poma, nec excutiant rapidi florentia venti!'

 14:765 Haec ubi nequiquam formae deus aptus anili
 14:766 edidit, in iuvenem rediit et anilia demit
 14:767 instrumenta sibi talisque apparuit illi,
 14:768 qualis ubi oppositas nitidissima solis imago
 14:769 evicit nubes nullaque obstante reluxit,
 14:770 vimque parat: sed vi non est opus, inque figura
 14:771 capta dei nympha est et mutua vulnera sensit.

 14:772 Proximus Ausonias iniusti miles Amuli
 14:773 rexit opes, Numitorque senex amissa nepotis
 14:774 munere regna capit, festisque Palilibus urbis
 14:775 moenia conduntur; Tatiusque patresque Sabini
 14:776 bella gerunt, arcisque via Tarpeia reclusa
 14:777 dignam animam poena congestis exuit armis;
 14:778 inde sati Curibus tacitorum more luporum
 14:779 ore premunt voces et corpora victa sopore
 14:780 invadunt portasque petunt, quas obice firmo
 14:781 clauserat Iliades: unam tamen ipse reclusit
 14:782 nec strepitum verso Saturnia cardine fecit;
 14:783 sola Venus portae cecidisse repagula sensit
 14:784 et clausura fuit, nisi quod rescindere numquam
 14:785 dis licet acta deum. Iano loca iuncta tenebant
 14:786 naides Ausoniae gelido rorantia fonte:
 14:787 has rogat auxilium, nec nymphae iusta petentem
 14:788 sustinuere deam venasque et flumina fontis
 14:789 elicuere sui; nondum tamen invia Iani
 14:790 ora patentis erant, neque iter praecluserat unda:
 14:791 lurida subponunt fecundo sulphura fonti
 14:792 incenduntque cavas fumante bitumine venas.
 14:793 viribus his aliisque vapor penetravit ad ima
 14:794 fontis, et Alpino modo quae certare rigori
 14:795 audebatis aquae, non ceditis ignibus ipsis!
 14:796 flammifera gemini fumant aspergine postes,
 14:797 portaque nequiquam rigidis promissa Sabinis
 14:798 fonte fuit praestructa novo, dum Martius arma
 14:799 indueret miles; quae postquam Romulus ultro
 14:800 obtulit, et strata est tellus Romana Sabinis
 14:801 corporibus strata estque suis, generique cruorem
 14:802 sanguine cum soceri permiscuit inpius ensis.
 14:803 pace tamen sisti bellum nec in ultima ferro
 14:804 decertare placet Tatiumque accedere regno.

 14:805 Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,
 14:806 Romule, iura dabas: posita cum casside Mavors
 14:807 talibus adfatur divumque hominumque parentem:
 14:808 'tempus adest, genitor, quoniam fundamine magno
 14:809 res Romana valet nec praeside pendet ab uno,
 14:810 praemia, (sunt promissa mihi dignoque nepoti)
 14:811 solvere et ablatum terris inponere caelo.
 14:812 tu mihi concilio quondam praesente deorum
 14:813 (nam memoro memorique animo pia verba notavi)
 14:814 "unus erit, quem tu tolles in caerula caeli"
 14:815 dixisti: rata sit verborum summa tuorum!'
 14:816 adnuit omnipotens et nubibus aera caecis
 14:817 occuluit tonitruque et fulgure terruit orbem.
 14:818 quae sibi promissae sensit rata signa rapinae,
 14:819 innixusque hastae pressos temone cruento
 14:820 inpavidus conscendit equos Gradivus et ictu
 14:821 verberis increpuit pronusque per aera lapsus
 14:822 constitit in summo nemorosi colle Palati
 14:823 reddentemque suo iam regia iura Quiriti
 14:824 abstulit Iliaden: corpus mortale per auras
 14:825 dilapsum tenues, ceu lata plumbea funda
 14:826 missa solet medio glans intabescere caelo;
 14:827 pulchra subit facies et pulvinaribus altis
 14:828 dignior, est qualis trabeati forma Quirini.

 14:829 Flebat ut amissum coniunx, cum regia Iuno
 14:830 Irin ad Hersilien descendere limite curvo
 14:831 imperat et vacuae sua sic mandata referre:
 14:832 'o et de Latia, o et de gente Sabina
 14:833 praecipuum, matrona, decus, dignissima tanti
 14:834 ante fuisse viri coniunx, nunc esse Quirini,
 14:835 siste tuos fletus, et, si tibi cura videndi
 14:836 coniugis est, duce me lucum pete, colle Quirini
 14:837 qui viret et templum Romani regis obumbrat';
 14:838 paret et in terram pictos delapsa per arcus,
 14:839 Hersilien iussis conpellat vocibus Iris;
 14:840 illa verecundo vix tollens lumina vultu
 14:841 'o dea (namque mihi nec, quae sis, dicere promptum est,
 14:842 et liquet esse deam) duc, o duc' inquit 'et offer
 14:843 coniugis ora mihi, quae si modo posse videre
 14:844 fata semel dederint, caelum accepisse fatebor!'
 14:845 nec mora, Romuleos cum virgine Thaumantea
 14:846 ingreditur colles: ibi sidus ab aethere lapsum
 14:847 decidit in terras; a cuius lumine flagrans
 14:848 Hersilie crinis cum sidere cessit in auras:
 14:849 hanc manibus notis Romanae conditor urbis
 14:850 excipit et priscum pariter cum corpore nomen
 14:851 mutat Horamque vocat, quae nunc dea iuncta Quirino est.