Wikimedia Armenia/Wikimedia 2030 Armenian Forum/GLAM

Համագործակցություն, հանրային գիտելիք և մշակութային ժառանգություն պահպանողների հետ

01:24 — Մենք այսօր ունենք ևս երեք հատված՝ ևս երեք սեսիա։ Երկրորդ այս հատվածը վերաբերում է Վիքիմեդիա շարժման մեջ շատ ընդունված GLAM հապավմամբ ծրագրին, այսինքն՝ galleries, libraries, archives and museums։ Ամբողջը մենք հայերեն փորձեցինք տարբեր ձևով թարգմանել, բայց որպեսզի երկար չլինի, ասում ենք իրեն «Հանրային գիտելիք և մշակութային ժառանգություն»։ Ես հիշեցի վերջերս իմ անգլիացի ընկերոջ հետ քննարկումը, որը դասախոսում է։ Իրեն սկսեցի պատմել, թե ինչքան կարևոր է, նա պատասխանեց ասեց․ «Լսի վերջացրու։ Եթե այսօր դու Վիքիպեդիայում չկաս, նշանակում է դու չկաս ընդհանրապես»։ Եվ հիմա այդ կարևոր հարցն ենք ուզում քննարկել՝ արդյոք մեր ամբողջ հարստությունը և մեր ամբողջ հանրային, մշակութային, գիտական ժառանգությունը և այդ արժեքները մենք կարող ենք պատշաճ ձևով ներկայացնել առցանց տիրույթում։ Այդ քննարկման համար մենք հրավիրել ենք Սամվելին Մարտիրոսյան՝ սոցիալական մեդիայի գլամուրային վերլուծաբան, Աղավնի Եղիազարյանին՝ Ավրորա մարդասիրական նախաձեռնության բովանդակության պատասխանատու, Աշոտ Գաբրելյանին՝ «Գարուն» ամսագրի գլխավոր խմբագիր, գրող, ով մեծապես հետաքրքրված է այն նախագծերով, Սուսաննա Մկրչյանին, ով բավականին մեծ և բարդ խոսակցություններ է ունեցել մեր շատ թանգարանների հետ։ Իսկ քննարկումը կվարի Մհեր Բեքարանը։

04:20 — Բարև ձեզ։ Երևի փորձենք մեր այս խոսակցությունը, ի տարբերություն առաջինի, ավելի մոտոցնենք Վիքիպեդիային, վիքի նախագծերին։ Բոլոր դեպքերում չմոռանանք մեր հիմնական նպատակը, որ մենք հավաքվել ենք Վիքիմեդիա շարժման մինչև 2030 թվականի ռազմավարությունը քննարկելու, այսինքն մտածելու թե ինչպես կարելի է ծառայեցնել վիքի նախագծերը, ընդհանրապես ինչ-որ առումով Վիքիմեդիան ծառայեցնել մեր նպատակներին։ Տվյալ դեպքում մենք ուզում ենք ծառայեցնել մշակութային արժեքների պահպանմանը, զարգացմանը և հիմնականում մենք պետք է երևի խոսենք հայկական տիրույթի մասին, որովհետև մենք խմբագրում ենք հայերեն, մտածում ենք մեր Հայաստանի, մեր երկրի, մեր մշակույթի մասին։ Այսպիսի հարցեր ունենք մշակած, երևի խոսակցության ընթացքում դրանք ավելի կբացվեն։ Մեր առաջին հարցը՝ մեր երկրում պահպանվող մշակութային և գիտական ժառանգությունը այսօր ինչպես է ներկայացված համացանցում, ընդհանրապես առցանց տիրույթում մենք ի՞նչ ունենք և ինչպե՞ս կարող ենք դրանք ավելի զարգացնել, ավելի լավ ներկայացնել։

06:07 — Երևի թե կարճ պատասխան մի բառով՝ վատ է։ Երկար պատասխանը շատ երկար կարող է լինել, բայց փորձեմ գլուխ չհարդուկել։ Այստեղ մի քանի կարևոր խնդիր կա․ առաջինը հոգեբանությունն է, որովհետև մշակույթի կրողները, գիտական ինչ-որ արժեքների կրողները և այլն, շատերը դեռ չեն համակերպվել, որ ընդահնրապես ինտերնետ գոյություն ունի։ Պարզապես բովանդակության ինչ-որ լուրջ հատված թղթից թվային չի գնում տարբեր պատճառներով։ Մարդիկ կան, որ ուղղակի չեն պատկերացնում՝ ինչպես պետք է լինի։ Լինում է, որ թվայնացվում է , բայց ինչ-որ խայտառակ 92 թվականի ֆորմատներով, որ հասանելի չէ այսօրվա երիտասարդությանը․ մտնում է այդ կայքերը ու միանգամից դուրս է գալիս, որովհետև վախենում է իր տեսածից։ Կա մեկ հանգամանք նաև՝ մալիզմ կա վատ առումով։ Մարդիկ վախենում են, որ իրենց գրածը, ստեղծածը կամ իրենց պապու ստեղծածը հայտնվի ցանցում, կգողանան, կնավսեն, աչքով կտան։ Դա հոգեբանականն է։ Մյուսը տեխնիկականն է, որովհետև պարզապես պատվեր չկա։ Իմ կարծիքով՝ թվայնացումը չպետք է լինի միայն բիզնես պրոյեկտ։ Ընդհանրապես Հայաստանը, ցավոք սրտի, մտել է ինչ-որ շատ վատ կապիտալիստական շրջան, երբ գոյատևում են միայն այն բաները, որոնք կարող են փող բերել։ Բայց իմ կարծիքով՝ մշակույթը միայն կարող է զարգանալ նվիրատվությունների հիման վրա, և այդ նվիրատվությունները պետք է լինեն շատ և պետք է լինեն պարբերաբար, ոչ թե մեկը մի փոքր բան տա ու համարի որ ինքը հայոց մշակույթի հանդեպ մեծ գործ է արել ու դրանով վերջանա։ Այսինքն այդ մարդիկ պետք է պարբերաբար նվիրատվություններ անեն։ Ընդհանրապես ֆինանսական ոլորտի մի հատված պետք է միշտ գնա մշակույթի վրա, եթե այդպես չլինի, ինքը կմեռնի։ Մյուս խնդիրն այն է, որ Հայաստանում գոյություն չունի մարդկանց և կազմակեպությունների այն միջին շերտը, որը պետք է ապահովի կապը հանրության և բարձր արվեստի, գիտության և այլնի հետ, այսինքն հանրամատչելիությունը ապահովող շերտը գոյություն չունի։ Սիմֆոնիկ երաժշտություն երեխան փոքրուց չի կարող լսել, իր համար դա աղմուկ է, եթե ոչ ոք չի կարողանում իրեն սովորեցնել, այդպես էլ մինչև կյանքի վերջ մնում է աղմուկ, ու նա ստիպված սկսում է լսել այն, ինչն ավելի հեշտ է ականջն ընկալում։ Գիտության տեսանկյունից չկա այդ հանրամատչելի գիտությունը։ Լրագրողների օրինակի վրա կարելի է տեսնել․ երբ մեր լրագրությունը ինչ-որ գիտական հայտանագործության մասին նյութ է գրում, լրագրողներից տասից ինը գրում է, կարծես իրենք ունենք մոգական մոտեցում, կախարդական բաների մասին են գրում։ Որպես հետևանք՝ հանրությունն այս ամեն ինչի հանդեպ ունի թյուր պատկերացում։ Եվ վերջին կետն էլ ասեմ․ ժամանակակից գրականության տարածումը Հայաստանում քիչ զարգացած է, որը զարգացած չէ ընթերցողի տեսանկյունից, այսինքն՝ քիչ է ընթերցվում և այլն։ Կարծում եմ՝ մշակույթը դինամիկ, զարգացվող, ընկալվող դարձնում է հենց գրականությունը։ Երբ գրականությունը չի հանդիսանում հասարակության մի մասը, խոսքը գնում է արդիականի մասին։ Այն, որ այսօր է գրվում, ոչ թե գրվել է տարիներ առաջ և այլն, այդ դեպքում մշակույթը չի դառնում հասարակության մի մաս, որովհետև վերջիվերջո մի գրողը մյուսի մասին պետք է մեջբերի, հետո ուրիշ կոմպոզիտորի մասին գրի, այն մեկը մյուսին մեջբերի և այլն։ Այդ ամենը պետք է ինքնաբերաբար զարգանա։ Բոլորը լավագույն դեպքում կարդում են այն գրողներին, որոնք արդեն չկան, և առաջանում է ստագնիացիոն վիճակ։ Ցավոք սրտի մենք մշակույթի տեսանկյունից միայն հետ ենք նայում, այսինքն մենք ընկալում ենք մշակույթի այն հատվածը, որը արդեն կանգնել է և չի զարգանում։ Այսօրվա մշակույթը, այսօրվա նկարիչները, գրողները և այլն, ինչ-որ ռեզերվացիաներում են գտնվում և չեն դարձել հանրության մի մաս։ Երբ դառնան, ինձ թվում է, Վիքիպեդիան էլ կշահի։

12:34 — Լայնածավալ էր։ Հարցին պատասխանեմ, թե որքանով ենք ներկայացված օնլայն հարթակներում մեր մշակույթը։ Վերցնեմ Մատենադարանը։ Երբ որոնում ես google-ում՝ լավագույնը ինձ համար, ես դրանից եմ օգտվում, կես միլիոնից քիչ արդյունք է բերում, դա ինձ համար շատ վատ արդյունք է և, երևի, էլ պատասխանելու կարիք էլ չկա․ նշանակում է՝ շատ վատ է։ Իսկ շարունակությունը, ինձ թվում է, երկու ուղղությամբ պետք է լինի։ Մեկը՝ ինչ-որ ունենք, դա համացանց դնելն է։ Երբ ես տասը տարի առաջ ավարտում էի պետական համալսարանը, արդեն սկսվում էր գործընթաց, որ մեր թեզերը պետք է լինեն բաց և համապատասխան տեղերում զետեղված, որպեսզի օգտվել հնարավոր լինի և այլ կայքեր էլ կարողանան գտնել։ Փաստորոն արդեն անցել է տասից ավելի տարի, բայց այսօր էլ Կրթության նախարարության ներկայացուցիչները խոսում են, որ լավ կլինի,որ այդպես լինի։

13:32 — Չէ, բայց չի լինի․․․

13:35 — Չէ, դե դրա համար կլինի ծրագիր, որը նաև կստուգի, որ պլագյատ չլինի:

13:39 — Դե, առաջ եք գնում։

13:42 — Ամեն ինչ հնարավոր է, կլինի։ Դասախոսներն էլ կարող են հետևել։ Այսինքն ինչ փակենք, ասենք,որովհետև պլագյատ կլինի՞։

13:50 — Մի վայրկյան։ Ռուսաստանում օրինակ կա dissernet.org կայք, որտեղ իրենք վերցնում են public դիսերտացիաները և դրանցում գտնում են պլագյատներ։ Բոլոր չինովնիկները դրա վրա բռնվում են, և այստեղի չինովնիկը շատ լավ պատկերացնում է, որ եթե իր դիսերտացիաները հայտնվեն մեր dissernet-ում վերջն ինչ կլինի․․․դրա համար ամեն ինչ կանեն, որ նման բան չլինի։ 14:11 — Բայց, օրինակ, վիքի ծրագիր ունենք, որ եթե մեր խմբագիրները copy-paste են անում ինչ-որ տեղից, մենք դրանով բռնացնում ենք։ Ինձ թվում է՝ դա այդքան բարդ բան չէ, եթե տեքստային աշխատող ծրագիր է, այնպես չէ՞։ 14:23 — Քաղաքական խնդիր է։ Կարո՞ղ եք ասել վերնախավի ներկայացուցիչ, որն ունի թեկնածուական։ Դուք հիշո՞ւմ եք՝ ովքեր ունեն թեկնածուական։ Ես անուներ չասեմ կարող եք հաշվել, հետո աչքերը փակել հիշել։Հիմա եթե իրենց աշխատանքները հայտնվեն ցանցում․․

14:38 — Մի քիչ Սամվելի ասած այդ առաջարկի, տարբերակի լուծման հետ համաձայն չեմ, չափլադյաները չպետք է դա անեն։ Մենք ունենք պետություն, որին հարկեր ենք վճարում։ Եվ այդ թվայնացման գործընթացը բոլոր կառույցների համար պետք է դառնա ուղղակի սովորական աշխատանք։ Նույնը ուզում էի խնդրել Այբ-ի ուսուցչին։ Եթե իր աշակերտ մի հատ փոքրիկ մեկ րոպեանոց պրեզենտացիա է պատրաստում ամեոբայի մասին երևի 6-րդ դասարանցին, լավ կլինի ամեոբայի էջում դա լինի, որպեսզի 6-րդ դասարանցին հետո տեսնի այդ տեսանյութը կամ պրեզենտացիան։ Այսինքն եթե մենք ասում ենք՝ չկա հայերեն բովանդակություն դրա համար չենք կարողանում օգտվել, այս պահին մենք միայն սպառող չենք, պետք է նաև բովանդակություն ստեղծող, դնողը լինենք, որ 10 տարի հետո նորից այսպես չնստենք, ասենք՝ ինչի թեզերը չկան առցանց։ Մատենադարանն էլ իր ծրագրում ուղղակի պետք է նշի, որ ամեն ինչ պետք է թվայնացնել և դնել։

15:33 — Ցանկացած շարժում սկսում է առաջին քայլից։ Վիքի շարժումը նույնպես։ Պետք է առաջին քայլերը անել։

15:44 — Ընդհանրապես մշակույթ հասկացությունը պետական երևույթ է։ Մենք ավելի շատ էթնիկ բանի վրա ենք խորանում, բայց մշակույթ հասկացությունը պետական հասկացություն է։ Օրինակ, մենք ասում ենք հնդկական մշակույթ, բայց մենք գիտենք, որ Հնդկաստանի տարածքում բազմաթիվ էթնիկ խմբեր են ապրում ,ու այս տեսակետից, ինչն է կոտրվել, եթե խորհրդային շրջանում մենք տեսնում ենք այդ ժամանակակի գրողների կամ նկարիչների, Խորհրդային միոթյունը իր բոլոր վատ կողմերով մի լավ առանձնահատկություն ուներ՝ զգում էր այդ պետականության մեջ մշակույթի կարևորությունը ու դա քաղաքականություն էր նաև։ Մեզնից 40 տարի առաջվա և՛ գրողները, և՛ նկարիչները, և՛ քանդակագործները, և՛ երաժիշտները՝ կերպարվեստի բոլոր տեսակներով, արվեստի բոլոր տեսակները զարգացնողները իրար ճանաչում էին։ Այսօր ի՞նչն է կոտրվել՝ ժամանակակից գրողը չի ճանաչում ժամանակակից նկարչին, ժամանակակից նկարիչը չի ճանաչում ժամանակակից երաժիշտին, ու մշակութային ընդհանուր դաշտը, որի վրա պետությունը նաև պետք է հիմնվեր, խարխլվել է։ Գալով Վիքիպեդիային՝ ի՞նչ կարող է անել Վիքիպեդիան։ Մենք, օրինակ, գրականության դասականների գործերը տեսնում ենք, որ ցանկացած դասականի, ասենք, Ավետիք Իսահակյան, որոնեք, տեսեք, որ իր բանաստեղծությունները տարբեր կայքերում, տարբեր ձևերով, տարբեր կետադրությումբ են նույնիսկ դրված։ Սա լուրջ, լրջագույն խնդիր է, ոչ թե մենք հարգանքի տուրք ենք մատուցում, օրինակի համար, հենց Ավետիք Իսահակյանին, այլ վնասում ենք նրա տեքստը։ Մենք տեսնում ենք, որ այդ զետեղված տեքստերը տեստաբանական ոչ մի քննության չեն ենթարկվում։ Խախտված է նույնիսկ, քառյա՞կ է դա, թե՞ ութնյակ, մեկ էլ տեսնում ես մեկ, երկու, երեք քառյակ գնաց, չորրորդ, հինգերորդ քառյակները կպած են իրար՝ ութնյակ են։ Չէ՞ որ արդեն մշակութային վանդալիզմ է այդպիսի մոտեցումը։ Ու այդ մշակութային վանդալիզմով տեքստերով ողողված են մեր կայքերը։ Բացի այդ սիրողական մակարդակի ձևով ցանկացած ստեղծագործություն կարող է ունենալ տարբերակներ։ Մենք տեսնում ենք, որ հադիպում են տարբեր տարբերակներ, տարբեր ձևեր, էլ չեմ խոսում, որ արմտահայ գրողներին ներկայացնում են ոչ թե բնագրի ուղղագրությամբ, այլ ներկայացնում են մեր ուղղագրությամբ, որ ասում ենք մանուկաբեղյանական։ Սա լրջագույն խնդիր է մեր համացանցում․ կատարվում է մշակութային վանդալիզմ՝ իբր թե մենք հարգում ենք մեր մշակույթը, ներկայացնում այն, բայց իրականում ներկայացնում ենք վանդալիզմով։ Այս առումով կարծում եմ Վիքիդարանը կարող է տեքստերի համար ապահով տեղ հանդիսանալ, եթե մենք այստեղ մեր մոտեցումները ճշգրտենք։ Օրինակ, ես մի հինգ-վեց անգամ երևի վերջին երեք ամսում Ռաֆայել Պատկանյանի ստեղծագործություններց մեկը՝ «Արաքսի արտասուքը», ջնջել եմ, որովհետև վերնագիրը անընդհատ սխալ են դնում։ Բանաստեղծության վերնագիրը ոչ թե «Արաքսի արտասունք»-ն է ,այլ «Արաքսի արտասուքը»։ Անընդհատ այդ նույն տեքստը դնում են ու այն պարագայում, որ ճիշտ տարբերակն արդեն դրված է։ Կա մի ճիշտ տարբերակ դա ակադեմիական հրատարակչություններն են, որոնք աշխատվել են, ներկայացված են իրենց տարբերակներով, իրենց տողատակերով, իրենց ամեն ինչով։ Անելիքներ ինձ թվում է շատ կան վանդալիզմի դեմն առնելու համար։ Ինչպես հուշարձանների դիմացն անընդհատ գնում աղտոտում են՝ իբր թե ուխտագնացություն են անում այդ եկեղեցիներում, այնպես էլ այստեղ՝ իբր թե ուխտագնացություն են անում այդ գրողներին, սիրում, հարգում են, բայց գնում աղտոտում են, աղբը գցում են այդ գրողի տեքստերի կողքն ու գալիս են։ Այսքան բան։

21:12 — Ճիշտն ասած, իմ բոլոր կոլեգաները անդրադարձան բացասական կողմերին։ Ես կուզենայի ստեղծագործական տեսանկյունից նայել՝ ի՞նչ կարող են անել Վիքիպեդիան և cool նախագծերը, ներկայանալի դարձնել մեր մշակույթը, գիտությունը, արվեստը։ Ինչպես Արթուրը ասաց, կա GLAM ծրագիր, որ ամբողջ աշխարհում կիրառվում է և առաջատար թանգարաններն ունեն հատուկ մարդ, կոչվում է ռեզիդենդ վիքիպեդիացի, որ աշխատակիցներից մեկը նստած ներկայացնում է Վիքիպեդիայում իրենց նմուշները և դրանց պատմությունը։ Մեր որոշ թանգարաններում արդեն շարժում կա, բայց, ցավոք, ասենք Մատենադարանը, Ցեղասպանության թանգարանը,, որ պետք է այդ բոլոր բացերը ներկայացված լինեն տիրույթում։ Եվ ինչո՞ւ է կարևոր հենց Վիքիպեդիայում, որովհոտև գիտենք, որ առաջիններց է երևում և բացի դրանից շատ խիստ է Վիքիպեդիան հեղինակային իրավունքի հարցում և բոլոր իրավունքները պահպանված են։ Կա նաև ուրիշ տարբերակ, որ ասենք Վիքիմեդիա Հայաստանը կարող է ունենալ վիքիպեդիացի ռեզիդենտ, որոշ ժամանակ մի որևէ թանգարանում։ Բայց լավագույն տարբերակը՝ օրինակ Մատենադարանի պես մեծ կառույցը կարող էր իրեն թույլ տալ, որ իր բոլոր աշխատակիցները տիրապատեին և ներկայացնեին։ Այստեղ մի հարց կա՝ հեղինակային իրավունքի հարցը։ Սխալ ընկալում կա, որ թանգարանը տրված է տնօրենին որպես հեղինակային իրավունք։ Թանգարանը տրված է մեր ժառանգությունը պահպանելու համար, որպեսզի այդ ժառանգությունը ներկայացնի հանրությանը հանրամատչելի ձևով։ Նա չպետք է վախենա, որ, եթե ներկայացված լինի, չեն այցելի, ընդհակառակը, արտասահմանցիները հաստատ կտեսնեն, որ այդպիսի նմուշներ կան, այդպիսի հետաքրքիր պատմություն կա, ավելի շատ կայցելեն։ Բացի դրանից այդ հարցը, որ շատ կարևոր է, ես կարծում եմ, որ իրենք չպետք է հասկանան, որ դա իրենցն է։ Կարծում եմ՝ բոլոր թանգարաններում այդ սխալ մոտեցումը կա՝ իրենցն է և վերջ։ GLAM ծրագիրը շատ տարածված է բոլոր երկրներում, ցավոք, մենք այդ մակարդակը չունենք, այստեղ մի քանի հոգի են զբաղվում դրանով։ Կուզենայի նշել, որ Արմինե Աղայանը շատ մեծ գործ է անում այդ ծրագրով, և՛ նկարիչների, և՛ արվեստի ներկացուցիչների, և՛ թանգարանների է ներկայացնում և իհարկե մասնակցում է հետաքրքիր միջոցառումների։ Ես կոչ կանեի մշակույթի բոլոր օջախների աշխատակիցներին և իրենց ղեկավարությանը, որ ուշադրություն դարձնեն այս հարցին։ GLAM-ը ունենում է նաև մրցույթներ, կոնֆերանսներ տարբեր երկրներում, բացի այդ գոյություն ունի european կայքը, որը նույնպես աշխատում է թանգարանները ներկայացնելու համար։ Կայքը վարում է հենց GLAM-ի հեղինակը, որը շատ ակտիվ վիքիպեդիացի է և իր գաղափարն է GLAM-ը ներկայացնելը։ Այսքանը երևի։

25:28 — Բարի։ Շնորհակալություն։ Մի քիչ առաջ անցանք, խոսեցինք և՛ լավի մասին, և՛ վատի։ Այսպես ոնց որ փակվեց։ Բայց մենք միգուցե մտածենք, թո ինչպես կարելի է այդ ամենը ներկայացնել։ Մենք այսօր հիշատակեցինք, որ մենք հուշարձանների համար նախագիծ ունենք՝ «Վիքին սիրում է հուշարձաններ», որի ժամանակ նկարվում և հանրությանն են ներկայացվում Հայաստանի պատմական հուշարձանի կարգավիճակ ունեցող օբյեկտները։ Հիշեցնեմ, որ մենք ունենք նաև Վիքիդատա, որի նպատակը բոլոր տեղեկությունները հավաքելն է մի տեղ։ Այսինքն տվյալ դեպքում հուշարձանների համար բոլորը հավաքել մի տեղում՝ ունենալ բոլոր տվյալները։ Ու այստեղից հարց է ծագում, թե մենք ի՞նչ կարող ենք անել ընդհանրապես, որպեսզի դրա միջոցով նաև ճանաչելի լինեն մեր մակութային կենտրոնները։ 27:23 — Ես պատասխանեմ նաև երևի մի քիչ բացատրեմ ինչի եմ ես այս քննարկմանը մասնակցում։ Ավրորան արդեն երկու տարի է Մատենադարանին օգնում է դրամաշնորհի տեսքով։ Առաջին տարին թվայնացման համար, երկորդ տարին՝ գիդերի վերապատրաստման, այսինքն փորձել ենք օգնել և՛ առցանք, և՛ օֆլայն տարբերակով։ Բոլոր հյուրերը, որ Ավրորա մրցանակի շնորհման արարողության համար գալիս են, լինում են Մատենադարանում։ Առաջին տարին թանգարանային մեր տուրերը և Մատենադարանը իրենց օրագրերի օրակարգում նշվում է որպես պարտադիր։ Այսինքն նրանք պարտադիր այցելել են Մատենադարան, պարտադիր այստեղ, պարտադիր այնտեղ։ Երկրորդ տարին մի քիչ ավելի խիտ էր օրակարգը և նրանք ունեին ընտրության հնարավորություն, իսկ մեր հյուրերը ճամփորդում են ամենուր և իրենց կոորդինատների հետ կապվելով, մենք շատ լավ գիտենք, որ իրենք ուսումնասիրում են, թե իրենք ուր են գալիս և այդտեղից ինչ կարող են ստանալ կամ տեսնել։ Շատ քչերն են գտել օնլայն, թե ինչ կարող են տեսնել և ստանալ։ Դա նամակների տեսքով է եղել, սկսել ենք հարցերին պատասխանել, հետո երբ իրենք իրենց կարծիքն են գրում ճամփորդությունից հետո՝ թե ինչից էին տպավորված և այլն։ Ես չէի ուզի, որ Հայաստան եկող հյուրը առաջին հերթին ասեր, որ շատ հյուրընկալ ժողովուրդ ենք։ Այսինքն մենք պետք է աշխատենք մեզ ներկայացնել այնպես, որ իրենք ինչ-որ ուրիշ բաներ էլ հիշեն այս երկրից գնալուց և ոչ թե հյուրընկալ լինելը։ Ավրորան երկու տարի որոշակի ջանքեր է ներդրել, որպեսզի Մատենադարանն ինչ-որ կերպ կարևորվի և հիշվի։ Բայց Մատենադարանի ցուցադրությունները, գիդերը և ոչ միայն Մատենադարանի չեն թողել այն տպավորությունը, որ շատ տպավորիչ լինի։ Մատենադարանը մեր հյուրերին ներկայացվել է լավագույնս։ Մշտապես, թե՛ բացման խոսքերով, թե՛ փակման, գիդերը հատուկ աշխատել են հյուրերի հետ, շրջել են և այլն, բայց ընդհանուր չափանիշներին չեն համապատասխանում։ Գիդերից յուրաքանչյուրը գոնե տաս նմուշի պետք է սիրահարված լինի, որպեսզի կարողանա այնպես պատմել, որ այդ մարդը տպավորվի, բայց ասում են այն, ինչ տակը գրված է, ոչ մի տպավորություն չեն թողնում։ Օնլայն տիրույթում դե չեմ խոսում, որ փնտրելը և գտնելը շատ դժվար է։ Լավ բաներ նշեմ, որպեսզի տիկին Սուսաննան չասի, որ վատ բաներն ենք միայն նշում։ Ունեցել ենք հյուրեր, որոնց Ցեղասպանության թանգարան այցը պարտադիր չի եղել, նրանք շատ ուզել են այցելել և դուրս են եկել չափազանց տպավորված։ Բոլոր գիդերի հետ էլ աշխատել ենք բոլոր թանգարանների, ասենք ցեղասպանության թանգարանի Ֆրանսիախոս գիդից մի մեծ նամակ ենք ստացել՝ ինչքան լավն էր, ինչքան ինքը կարողացավ ֆրանսերենով ամեն ինչ ճիշտ ներկայացնել և այլն։ Եվ սա ունենք, և այն, բայց ներկայացվածությունը խնդիր է։

30:16 — Եթե կարելի է այդ հարցին ես էլ անդրադառնամ։ Երբ ՄԱԿ-ի գրասենյակում շրջայց էր մեզ համար, այնտեղ Վիքիպեդիայի նյութերը կային և կոդով կարելի էր կարդալ։ Բացի դրանից, գիտենք, որ կան համակարգեր, որ քո լեզվով կարող ես լսել և կարծում եմ, որ մենք բացի լավ գիդեր պատրաստելուց, պետք է գիդից անկախ սպասարկում ունենանք, իսկ դրա համար շատ լավ կլինի, որ Վիքիպեդիայում ներկայացված լինի։ Քանի որ բացի Վիքիպեդիայից մենք ունենք ուրիշ ծրագրեր Վիքիճամփորդ, Վիքիվոյաժ, որտեղ որ ներկայացված է լինելու արդեն իրենց համար ճամփորդությունը։ Ինչքան շատ ներկայացված լինի, այնքան շատ մարդին են այցելելու։ Մի խոսքով, այսքանը։ Մենք նույնիսկ հուշագիր ունենք, ցավոք ինչ-որ բաներ այնպես չգնաց, հիմա Խալմազյանը դուրս է եկել, հույս ունեմ, միգուցե դուք կապող օղակ հանդիսանաք Մատենադարանի հետ, որովհետև այնտեղ նույնիսկ խմբագրողներ կան, որոնց հետ ես համալսարանում կուրս եմ անցկացրել փոքր, իրենք մասնակցել են, մի քանի բան գրել են, բայց տնօրինության կողմից այդ մոտեցումը, այդ զգացողությունը, հասկացությունը, կարծում եմ, չկա։

31:58 — Նախորդ քննարկմանը նաև Կրթության նախարարությունից ներկայացուցիչ ունեինք, գուցե այստեղ էլ հրավիրեիք։

32:07 — Մենք հրավիրել էինք, ցավոք մշակույթի փոխնախարարը վերջին րոպեին ասել է, որ չի կարող գալ։

32:15 — Ամեն դեպքում, եթե առանձին աշխատել Մատենադարանի կամ այլ թանգարանների հետ գուցե դա էլ աշխատի ու գնալն էլ է ճիշտ, բայց եթե որոշում լինի, որ պարտադիր է ինչ-որ ծրագրով ներառվի․․․

32:27 — Ոչ բոլոր թանգարաններն են ենթարկվում Մշակույթի նախարարությանը։ Դաժան փորձ ունեմ տարբեր թանգարանների հետ։

32:40 — Իսկ ու՞մ են ենթարկվում։ 32:42 — Իրենք առանձին են։ Մատենադարանը հաստատ գիտեմ, որ չի ենթարկվում։ 32:48 — Ես նաև գրականության առումով, որ ասում են, ակադեմիական է տպագրված, լրիվ համաձայն եմ ու ինչի հետ էլ եմ համաձայն, օրինակ Թումանյանի տուն-թանգարանը իր վրա պատասխանատվություն վերցնի, որ Թումանյանը ամբողջությամբ օնլայն հարթակ գա և ակադեմիական լինի, ի՞նչու այդպես չէ։

33:05 — Ես փորձեմ պատասխանել։ Այսինքն երբ գնում ես կոնտակտի իրենց միշտ, որ եթե դու վերցնես, քեզ տան այդ տվյալները, իրենք չեն ունենա այցելու՝ կկորցնեն այցելուին ։Ես նորից ասում եմ համաշխարհային գործերը ամեն տեղ տպված են, ամեն տեղ դրված են, հենց նույն Ջոկոնդան բոլոր բաժակների վրա դրված է, մարդիկ հերթ են կանգնած, որ նայեն։ Իրենք պետք է հասկանան, որ սա նաև ինչ-որ տեղ իրենց գովազդն է, ոչ ուղղակի, բայց գովազդ։ Մարդը պարզապես կարդում է դրա մասին և ուզում է գնալ։

33:42 — Երկու բան էլ ասեմ։ Այստեղ հանրային ընկալման մի շարք խնդիրներ կան, որոնց հենց վիքին կարող է օգնել, որովհետև իր փիլիսոփայության մեջ այդ կետերը, այսպես ասած, հիմանականներն են։ Առաջինը դա հեղինակային իրավունքի թյուր կամ ընդհանրապես ընկալման բացակայությունն է։ Մի կողմից հայ ժողովուրդը հայտնի է աշխարհում որպես հեղինակային իրավունքի ամենադեմ հանրություններից և եթե կարելի է մի բան ցրել՝ նաղդ ցրող են ու soft-ի վրա դա լավ երևում է։ Մենք ենք, Կոլումբիան ու կարծեմ Զիմբամբվեն, ամենաշատ ցրած soft օգտագործողներն ենք։ Բայց, ինչպես նշվեց, տիկին Սուսաննան նշում էր հակառակն էլ կա։ Եթե ինչ-որ մեկի ձեռքը ինչ-որ բան ընկնում է, հանկարծ մի թուղթ կա որտեղ գրված է՝՝ տնօրեն է, նախագահ է, վրան նստում է ու վերջ։ Վիշապաքարի վրա կարա նստի, թուղթը ձեռքը պահի ու թույլ չտա, որ հանկարծ մեկը մոտենա էդ վիշապաքարին, վիշապաքարի հետ նկարվի։ Բոլոր թանգարաններն այդ վիճակում են։ Աշխարհում շուտվանից հասկացել են, որ թանգարանը ինչքան բաց, այնքան շատ մարդ կգա։ Այսօրվա մեր թանգարանները, ինչպես ասեմ, հենց այդ տերմիններից էինք խոսում, userfriendly չեն, childrenfriendly չեն։ Երեխեքը որ գան, «սու՛ս մնացեք, ձե՛ն չհանեք» կասեն։ Որպես հետևանք երեխաները թանգարանները ընկալում են մոտավորապես ինչ-որ aushwitz-ի նման տեղ, որտեղ պետք է շուտ վզզալով գնան ու դուրս գան։ Գիդերը խոսում են երեխեքի հետ ինչ-որ անտանելի մի լեզվով, շաբլոնային ինչ-որ տեքստեր են ասում ու բնականաբար երեխան ոչ թե չի ուզում գնա թանգարան, հակառակը, իր մոտ այդ ամեն ինչի հանդեպ ձևավորվում է հակակրանք։ Այսինքն ինքը թանգարանը ընկալում է ինչ-որ մի տեղ, որտեղ չի կարելի գնալ, վերջիվերջո այնտեղ փոշի կա ու այդ փոշին և՛ ֆիզիկական է, և՛ մետաֆիզիկական։ Մյուս խնդիրը դա կամավորական աշխատանքի հանդեպ է։ Ի՞նչ ասեմ։ «Կամավորը քյալ ա» էլի մոտավորապես այսպես։ Ու դա երևում է բոլոր ոլորտներում։ Իհարկե երիտասարդության մեջ դա կոտրվում է քիչ-քիչ, բայց կամավոր աշխատելը համարվում է ընդհանրապես ստրուկ, եթե ինչ-որ բան պետք է հենց այնպես անես ու դա երևում է,բոլոր այն ցանցային տիրույթներում, որտեղ դա հիմնված է ինչ-որ կամավորական աշխատանքի վրա։ Օրինակ Google Maps-ի վրա որ մտնեք ու համեմատեք այն ինչ-որ Հայաստանի վրա է ներբեռնված ու այն մարդկանց կողմից, որ այլ երկրներում են, կտեսնեք,որ մեր մոտ բավականին աղքատիկ են, որովհետև մարդիկ համարում են որ google-ը պարտավոր է ամեն ինչ տեղադրի։ Նրանք չեն մտածում, որ իրենք կարող են այդտեղ ավելացնել մի բան։ Օրինակ, վիքիի հանդեպ, մեզ մոտ փաստացի վիքի համայնքը շատ ռեզերվացիայում է գտնվում։ Մնացածը edit են անում միայն այն դեպքում, երբ իրենց մասին վատ բան են գրում։ Հիմնականում դա կողքի շենքում նստած մարդիկ են իրենց IQ-ներով վիքիում անընդհատ երևում են։ Հենց իրենց մասին ինչ-որ վատ բան է ավելացվում, իրենք միանգամից մտնում են edit են անում, բայց չեմ կարծում, որ իրենք նույն եռանդով, նույն հաճույքով կմտնեն այդտեղ Գ․ Նժդեհի մասին ինչ-որ մի edit անեն, այն դեպքում երբ Գարեգին Նժդեհը հանդիսանում է կողքի շենքի գաղափարախոսական հիմնական դեմքը։ Այնպես որ, այդ խնդիրը ինձ թվում է շատ լուրջ է, որովհետև բովանդակությունը ընհարվում է շատ դեպքերում, որ պետք է պետությունը մտցնի։ Ու պետական այրերի կողմից էլ է լինում հաճախ, որ, օրինակ, եկեք բոլորս բոլոր չինովնիկներին պարտադրենք, որ ամեն մեկը վիքիում 47 հատ հոդված դնի։ Ստացվում է Չեռնամեռդինի ասած․ «Ուզում էինք ավելի լավ լիներ, բայց եղավ ինչպես միշտ»։ Այնպես որ հանրային մոտեցումների փոխելու խնդիր կա, որում վիքիի համայնքը ամենալուրջ օրինակ կարող է լինել ուրիշների համար։

38:56 — Եթե կարելի է ես Ավաղնու ասածին անդրադառնամ գիդերի տեսակետից։ Եթե ուղեկցորդները խմբագրեն Վիքիպեդիայում՝ կամավորական դա անեն, իրանք ավելի շատ կուսումնասիրեն այդ նյութը իրենց տված նյութը չի լինի և լրիվ ուրիշ մոտեցում կլինի։ Այ այդ կամավորական գործ անելը լրիվ ուրիշ է։ Նույնիսկ ես, երբ սկսել էի Վիքիպեդ խմբագրել, շատերը շատ զարմանում էին, որոշներն էլ մտածում էին, որ մի քիչ խելապակաս եմ, որ այսքան տարի անվճար շարունակում է այդ գործը, բայց կարծում եմ իրենք են եղել շեղված, քանի որ ամեն ինչը առևտուր չի և եթե դու մի բան հավեսով ես անում, ամենաշատը քեզ է օգնում, որպես մասնագետ, և մենք այդ մշակույթը պետք է հասցնենք թանգարաններին, բոլոր մշակութային կառույցներին և, ինչու չէ, չինովնիկներն էլ թող իրենց մասնագիտությունը խմբագրեն, որ հասկանանք արդյոք իրենք իրենց տեղում են, բայց ոչ թե իրենց մասին այլ մասնագիտությանը։

40:24 — Դե հիմա ստացվում է, որ մենք չենք կարողանում հասկանալ ով պետք է անի։ Երբ անում է կամավորը հանրության կողմից դժգոհություն կա, որ սխալներ կան։ Աս էլ եմ կամավոր և հակված եմ, հասկանում եմ, թե ինչ էնտուսիազմով ես դու անում, երբ դա անում ես կամավոր՝ ինքդ ես որոշում, որ դա անես։

40:48 — Վիքիպեդիան շատ խիստ է իր կանոններով, հնարավոր չէ աղավաղել ինչ-որ բան։ Եթե նույնիսկ շատ կարճ ժամանակահատվածում աղավաղված լինի, մի ուրիշը կլավացնի։ Մի խոսքով մենք տարածում ենք այդ մշակույթը, և մենք կարող ենք կամավորներով ներկայացնել Մատենադարանը, որը շատ մեծ հաճույքով մեր բոլոր խմբագիրները և նույնիսկ կարող ենք միջոցառում կազմակերպել՝ նկատել սկզբում նմուշները, հետո արդեն ծանոթանալ իրենց նյութերին և խմբագրել։ Բացի դրանից նույնիսկ կարող ենք գնալ այն քայլին, որ ունենանք Վիքիպեդիայի ռեզիդենտ Մատենադարանում, որը և՛ կօգնի մնացածներին, և՛ ինքը կանի։

41:38 — Այսինքն դա հիմնականում ցանկության հարց է։ Կամավորների խնդիր չկա։

41:43 — Ոչ,մենք խնդիր չունենք։ Պատկերացրեք այս 5-6 տարվա ընթացքում ամեն ամիս 600 մշտական խմբագրող կա, տարվա կտրվածքով 60000-ից ավել գրանցված մասնակիցներ կան։ Մեր քայլերը ընդլայնելու ուղղությամբ արդյունք տալիս են։

42:16 — Մենք կամավորներ ունենք, բայց երբ այդ մշակութային կազմակերպության տնօրենը իր աշխատողներին ասում է գնացեք և օգնեք, իրենք դա ընդունում են որպես պարտադրանք, որովհետև հիմնականում այդ աշխատողները այդքան մեծ գումար չեն ստանում և սա իրենց համար դառնում է հավելյալ աշխատանք։ Եթե իրենք չունեն վիքիպեդիացու ոգին, իրենք սկսում են նորմալ բան չանել։ Բայց մենք պատրաստ ենք, պետք է օգտագործենք մեր ուժերը։

42:48 — Ես կարծում եմ այստեղ կարող ենք տարբերակ անել, ինչպես հովանավորներ ենք գտնում ակումբի համակարգողին խրախուսելու համար, եթե նա ամեն օր է անում այդ գործը։ Կարող ենք, ասենք, Մատենադարանի աշխատակցի համար հովանավոր գտնել, որ ինքը բացի աշխատանքից, եթե խմբագրի իհարկե, անընդհատ, կողքիններին էլ սովորեցնում է, որ նրանք էլ անեն, ինչ-որ պարգևատրումներ տալը տարբերակ է։

43:27 — Մենք այստեղ հարց ունեինք և ուզում էինք դրա մասին խոսել, որ հիմնականում փորձենք մեր հայկական աղբյուրները ավելի հասկանալի դարձնել տարբեր լեզուներով։ Այսինքն դրանք լինեն այնքան վստահելի, որպեսզի դրանք օգտագործեն նաև մյուս վիքիները կամ ասենք մյուս լեզուներում։ Մենք այդ հարցը ունեինք, տվել էինք, թե ինչ կարելի է անել վստահությունը բարձրացնելու համար։ 44:15 — Որ ամեն տարի արվում է եվրոպական լեզուների հետ համագործակցությունը։ 44:19 — Ամեն տարի տարբեր երկրների հետ համագործակցություն ունենք։

44:34 — Դա շատ լավ նախաձեռնություն է, բայց ամեն տարի կրկնվելով փաստի առաջ է կանգնեցնում, որովհետև տեսնում ենք, ասենք Ուկրաինայի մասին հոդվածները անընդհատ շատանում են, կամ Ալժիրի, ովքեր ընգրկված են այդ պետության մեջ, ու մի տեսակ այդ պետությունների մեջ SOS լագերի պետություններն են ընդգրկված։ Ինքը դառնում է ընդհանուր քաղաքականություն։ Այնպիսի տպավորություն է թողնում ու այդ տեսակետից կարծում եմ ինչ-որ առումով համարժեք ծանրությունը պետք է ստեղծել, որովհետև մենք տեսնում ենք, որ ասենք Ալժիրի ալժիրցի Ճ գրուպի գրողը այնտեղ տեղ ունի, բայց ասենք լատինամերիկյան գրականության ներկայացուցիչը, օրինակ՝ Կառլո Սուենտեսը և այլն, Վիքիպեդիայում տեղ չունեն։ Այսինքն պետք է այդ հավասարակռությունը ստեղծել։ Իհարկե մեզ այդ մրցույթները օգնում են ավելի եռանդով աշխատել, հոդվածների թիվն է ավելանում, բայց պետք է մտածենք,թե ինչ ենք ուզում տալ։ Օրինակ՝ շատ ցավալի է, որ ով անգլերեն գիտի, գերադասում է այդ տվյալը անգլերենով դնել, բայց մենք մոռանում ենք, որ մայրենի լեզու որպես օգտագործվող, որը ամենաշատն են կրում դա, իսպաներենն է աշխարհում։ Մենք չենք կարողանում իսպաներենով ինչ-որ բան հասցնել, որը մեծ խնդիր է։ Մի բան էլ կա, որովհետև մենք մեր սովետական հանրագիտարանների ինֆորմացիան ենք մեծ մասամբ տեղադրում, ինչպես SOS լագերի պետություններինը։ Այս տեսակետից կարծում են ուղղություն պետք է որդեգրեք։

46:48 — Աշոտ ջան, մի քիչ տեղեկացված չես։ Ուրեմն նախ չի շարունակվելու wikispring-ը։ Ամեն տարի մի երկրի հետ ունենք համագործակցության ամիս և եկող տարի Իսպանիայի հետ ևս, այսինքն իսպաներենով կլինեն։ Անցյալ տարի Նորվեգիան էր, այս տարի Ավստրիան էր, մի խոսքով տարեց տարի այդ հարցը կլուծվի։ Բացի դրանից, ճիշտն ասած, մենք մտադրություն ունենք միջազգային ճամբար անենք՝ հայերին տարբեր երկրներից և միջազգային մակարդակի վիքիպեդիաներին, որի ընթացքում էլ կգրվեն փոխադարձ հոդվածները։ Շատ երեխաներ կան, որ գալիս են իրենք հայ են, բայց հայերենին չեն տիրապետում, որ խմբագրեն։ Մենք որոշել ենք իրենց կսովորեցնենք խմբագրել, բայց կխմբագրեն այն լեզվով, որին տիրապետում են։ Շփումը կլինի հայերեն, իրենց հայերենը կլավանա և բացի դրանից մեր մասին տարբեր լեզուներով Վիքիպեդիաներում կհայտնվի։ Ասեմ որ այդ 1 ամսվա համագործակցության մրցանակը համապատասխան երկիր այցելելն է, որը ինձ թվում է շատ լավ մրցանակ է։ 48:30 — Մի բան էլ ես ասեմ։ Առաջինը, որպեսզի մեր բովանդակությունը ուրիշ լեզուներով լինի, բնականաբար էլի գալիս ենք առաջին կետին, մեր բովանդակությունը պետք է սկզբից հայերեն լինի։ Նույնը Մատենադարանը, որ խոսվում է, ամենավառ օրինակն է։ Մատենադարանը հիմնականում հայ ժողովուրդը գիտի դրսից։ Մատենադարանի ներսում մենք իրականում շատ քիչ բան գիտենք։ Համաձայնեք, որ դա ինչ-որ էզոթերիկ կենտրոն է դարձել, որի մեջ ինչ-որ բաներ են կատարվում, բայց իրականում մեզ հասնում են ինչ-որ պատառներ, այսինքն ինչ-որ ճաշոցից մի երկու հատ նկար։ Օրինակ, ես պարբերաբար ինչ-որ հին սովետական գրքեր եմ գտնում, որ օրինակ «Հայկական ալքիմիան» ժողովածու կա, որտեղ ինչ-որ պատառներ կան, այսինքն գրականություն կա, որը հասանելի չի՝ ինչ-որ մարդիկ մուտք ունեն, բայց դա չի հանրայնացվում։

49:26 — Չուսումնասիրված ձեռագրեր կա՞ն։ 49:29 — Դա պարզ է, որ չուսումնասիրվածներ կան, բայց կան ուսումնասիրվածներ, որոնք մեզ հասանելի չեն։

49:35 — Հիմնական տեղեկությունը առցանց դրված է, այսինքն այս տեսքով է ինքը՝ ձեռագիր համար 617, ունի 28 էջ, ունի ներդիր, կազմվել է այսինչ թվականին, լավ վիճակում, ունի չգիտեմ ինչ, վերջ,դրանով պրծավ։

49:52 — Երկրորդը, իհարկե, լեզի խնդիրն է։ Եկեք համաձայնվենք, որ ՀՀ-ում ռուսերենը գրեթե կորել է, անգլերենը դեռ չի եկել։ Վրաստանում ավելի վատ է, բայց դա չի նշակաում, որ մոտ լավ է։ Այստեղ երևի թե կարելի է օգտագործել սփյուռքի ներուժը, առավել ևս այն մեծ էքսպատներին, որոնք այստեղ են՝ ինչ-որ ձևով կարող ենք համագործակցել, որովհետև Bonk-ի անգլերենով լավ հոդված չես գրի։ Եվ մի տարօրինակ խնդիր ասեմ, որի հետ հաճախ առնչվում եմ, որովհետև մարդիկ ինձ գրում են վրդովված։ Մարդիկ հատուկ բովանդակությունը թարգմանում են ռուսերեն կամ անգլերեն վիքիում, բայց այստեղ կա, չգիտեմ դա ինչես կոչեմ, մարդիկ չեն գնահատում իրենք իրենց, մեր մշակույթը։ Այսինքն չեն կարողանում այնպես ներկայացնել այլ լեզվով, որպեսզի այնտեղի խմբագրերը կարդան ու հասկանան, թե ինչու է պետք ինչ-որ մի անհայտ հայի մասին հոդվածը։ Այսինքն մարդ չի կարողանում հասկանալի ներկայացնի այստեղ վրացիներինք ենք վերադառնում։ Վրացիները շատ սիրուն կարողանում են արտահայտել ամեն մի կենաց ասողին այնպես ներկացնել, որ հասկացվի ինքը ազգային արժեք չի, այլ համաշխարհային բնույթի, միջգալակտիկային բնույթի կենաց ասող է, և իր մասին պետք է անպայման հոդված լինի։ Մենք նույնիսկ լուրջ դեմքերին չենք կարողանում այնպես ներկայացնենք։ Դա էլ պետք է ինչ-որ ձևով կրթել նրանց, ովքեր փորձում են բովանդակությունը տանի այլ լեզուների, որպեսզի մարդիկ դրսում կարողանան հասկանան, որ իսկապես արժեք ունեցող բան է։ Որովհետև հաճախ, գիտեմ էլի, հոդվածները գրում են հետո ջնջում են։ Ասում են՝ էս ո՞վ էր։

52:03 — Մենք պրոբլեմ ունեցել ենք Վարդանյանի հոդվածի հետ, բայց հետո հարթվեց։

52:08 — Հա բայց ամեն անգամ էլ բազարների մեջ է։

52:11 — Մենք նորից այն հարցին եկանք,որ աղբյուրներ։ Օրինակ այդ մարդու մասին աղբյուրներ չկան։ Կամ կա, բայց ոչ մի տեղ չի նշված։ Եվ ով նյութեր է տալիս, ասում է՝ ինքը բարերար էր, չէր ուզում երևալ։ Չէր ուզում երևար, հիմա էլ չի երևա։ Այդպես է ստացվում։ Այսինքն, եթե ուզում ես ինչ-որ մի բան լինի, պետք է աղբյուրներ լինի։ Ամբողջ մեր հարցը դրանում է։ Շատ աղբյուրներ, որ մեր մոտից ներկայացվում են դրսում չեն ընդունվում։ Այ դրա մասին էինք ուզում խոսել, որ ինչես կարելի է անել։ Այս թեմայով ինչ-որ ասելիք․․․․

52:41 — Ի՞նչ տիպի աղբյուրներով։ Մի քիչ օրինակ բերեք։ 52:43 — Ինչ-որ աղբյուներում պետք է այդ մարդու մասին նշված լինի՝ հեղինակավոր աղբյուրներում։

52:49 — Հա հեղինակավոր, այսինքն ոչ հայկական: 52:52 — Թեկուզ հայկական։

53:05 — Դե աղբյուրների պրոբելեմը շատ մեծ է։ Վերադառնում ենք նրան, որ ՀՀ-ում շատ քիչ գիրք է տպվում հիմա։ Մենք հիմա աշխարհի ամենահակառակ ծայրում ենք գտնվում։ Օրինակ Իսլանդիան, որ բնակչությունը Բանգլադեշի չափ մարդ է ապրում՝ մոտ 280000 մարդ, այնտեղ տպագրվում է մի շնչի վրա աշխարհում ամենաշատ գիրքը։ Մեզ մոտ մոտավորապես Իսլանդիան է, բայց հակառակ կողմից։ Եթե երկրում գիրք չի հրապարակվում, աղբյուր ո՞նց պետք է առաջանա։

53:44 — Չէ այդ մոտեցման հետ համակարծիք չեմ, թե տպաքանակների առումով, իհարկե տասնապատիկ, քսանապատիկ տպաքանակներն իջել են, բայց եթե խորհրդային տարիներին Հայաստանում տպագրվում էր 2-3 հզր անուն գիրք, հիմա տպագրվում է 5-6 հզր անուն գիրք։ Ու աղբյուրների անունով էլ նույնիսկ և հանրագիտարանային, բավականին մեծ գրականություն է տպագրվում, նույնիսկ չենք հասցնում հետամուտ լինել։ «Հանրագիտարան» հրատարակչության տպագրածների մասին չի։ Ընհանրապես գրականություն բավականին տպագրվում է, ուղղակի պետք է աչալրջորեն հետևել, անընդհատ վերցնել ու օգտագործել։

54:34 — Երևի վերջին երկու տարվա բան եք ասում։ 54:50 — Հետաքրքրություն չկա ընդհանուր գրքի հանդեպ։ Շատ ժամանակ, ասենք այն օրը «Ծառագիտություն» գիրք եմ նայում։ Տեսա, որ այդտեղ մոտ 1000 տեսակի մասին տեղեկություն կա ու մանրամասնորեն։ Ու ասենք այսօր կենսաբանության մասին խոսում էինք, բոլորը իրենց լատինական անվանումներով, թարգմանաց, ամեն ինչը հեշտորեն, ու բոլոր ոլորտներում այս տիպի հանրագիտարաններ տպագրվում են մասնագիտական, դրանց պիտի հետևենք։ Հիմա կենսաբանության մասին էինք խոսում մենք միջին դարերից բավականին բուսանուների բառարաններ ունենք միջնադարում գրված։ Ունենք 6 լեզուներով հրատարակված բուսանունների բառարան՝ լատիներեն, գերմաներեն, անգլերեն, ռուսերեն․ այսինքն՝ բազա կա, ուղղակի անելիք այնքան շատ կա, որ մի հիմնավոր կազմակերպումա պետք գիտություն առ գիտություն գնալու համար։ Մեր միջնադարյան բառարանագրությունը մեծ նվաճումներ է ունեցել, որ այսօր դժվարանում են տերմնիներ թարգմանելու շատ հաճախ կարող են այդտեղից օգտվել։ Օրինակ, ասենք մանգոյին հայերը միջնադարից եկած ասել են ամպաճ՝ ամպերում աճած։ Հայերենը մի 500 տարի առաջ արդեն եղել է, հիմա մենք բերել նորից ասում ենք մանգո ենք ասում, մի հատ էլ մունաթ ենք գալիս, թե հայերենն աղքատ է։

56:38 — Ամպաճույճն էլ էդ մանգոյի ծառն ա։

56:43 — Շնորհակալություն։ Մեզ մի հարց մնաց, այսինքն մեր խոսակցությունից ծագած։ Այսօր արևմտահայերենով, որպես մշակույթի ժառանգության պահպանում և տարածում, ինչ կարելի է անել Վիքիպեդիայով։ Հիշեցնեմ, որ Վիքիպեդիայում մենք ունենք արդեն արևմտահայերեն բաժին, սակայն առանձին Վիքիպեդիա չկա։ Դա կախված է լեզվի կոդերի հետ, բայց հույս ունենք, որ շուտով կլինի, այսինքն հաջորդ տարի գոնե, այդ հույսով ենք ապրում։ 57:13 — «Արի տուն» ծրագրով ով գալիս է, պիտի խոստանա մի գիրք Վիքիպեդիա ներկայացնի։

57:18 — Հա, հիմա մենք, ինչ կարող ենք անել, երևի Աշոտը կասի դրա մասին։

57:24 — Վիքիպեդիայից սկսեմ, Վիքիդարանին էլ կանդրադառնամ այդ առումով։ Ես ասացի, որ մշակույթը ընդհանրապես պետական հասկացողություն է ու արևմտահայերենի վիճակը այնքանով է վատ, որ չկա պետականություն, ինքը սփյուռքային շրջանում արդեն տասնութ թվականից հետո ինքը տարբեր գաղօջախներում սկսեց զարգանալ ու բնականաբար, տարբեր գաղթօջախներներում թե՛ հնչյունական առումով, թե՛ բառապաշարային առումով ինքը պիտի տարբեր ձևակերպումներ ունենա, բայց այդքան շատ չի տարբերությունը։ Դա երկրորդ խնդիր է, որ չկան ուսումնական հաստատություններ՝ այդ լեզվով բարձրագույն ուսունական հաստատություններ, որովհետև բարձրագույն ուսումնական հաստատությունները կարողանում են լեզու կանոնակարգել։ Հիմա մենք ոչ միայն այն վտանգի առաջ ենք կանգնած, որ արևմտահայերենի կանոնակարգումը մեր ձեռքից կարող է կորել։ Մենք ուղղագրության առումով էլ ինչքան էլ այդ բանավեճերը գնում են, ես արևմտահայերենով մամուլը երբ թերթում եմ, տեսնում եմ մի բառի տարբեր գրություններ և շատ հաճախ այդ տարբեր գրությունները պատահում են մեկ հեղինակի մոտ։ Զարմանալի մի օրինակ բերեմ՝ Հակոբ Օշականը «հեքիաթ» բառը գրել է 11 ձևով։ Պատկերացրեք, հեքիաթ, որ ընդամենը վեց տառ է։

59:13 — Կարող է տպագրիչների ֆանտազիայի հետևանքն է։

59:23 — Կարծում եմ՝ Վիքիպեդիան մի լավ հատկություն ունի, ամեն հարց կարողանում ենք քննարկենք, լինում է քննարկել, այդ հնարավորությունը կա և քննարկաման արդյունքում գալ եզրակացության։ Արևմտահայերենի պահպանությունն ու զարգացումը, այսինքն լեզվի զարգացման համար առաջին կարևոր նախապայմանը միաձևությունն է։ Այդ միաձևությունը կարող է քննարկումների արդյունքում սփյուռքի մեր մասնակիցները իրենց քննարկումների արդյունում գան միակերպության ու ինչ-որ ընդհանուր լեզվի համար կանոններ ստեղծեն թե՛ նորաբանությունների առումով, թե՛ ուղղագրության առումով, թե՛ քերականական ինչ-որ խնդիրներ կառաջանան, դրանց համար կարող են քննարկումներ անել։ Վիքիպեդիան այստեղ կարող է պետության գործառույթը վերցնել իր վրա։ Նույնը կարելի ընդհանրապես ասել,նույն տերմինաշինության պարագայում կարելի է մեր հանձնաժողովի նման բան ստեղծել Վիքիպեդիայում, որպեսզի զբաղվի գիտականորեն, բայց զբաղվի որքան սոցիալական հարթակում, զբաղվի տերմինաշինությամբ, ու իրոք չհասնենք այն մակարդակի, որ լեզուն իրոք արդեն մեզ աղքատիկ թվա, իհարկե մասնագետներին դա վաղուց արդեն այդպես է թվում։ Արևմտահայերենի պահով ինչ խնդիր ունենք, եթե մենք Վիքիդարանում զետեղում ենք նյութերը։ Գրիգոր Զոհրապի բոլոր գործերը եթե մենք համացանցում որոնում և գտնում ենք, տեսնում ենք, որ ուղղագրությունը փոխված է։ Դա ամենամեծ բարբարոսությունն է հեղինակի հանդեպ,հեղինակի տեքստի հանդեպ։

01:01:55 — Զոհրապը հիմա կա, չէ՞, արդեն։

01:01:57 — Գրիգոր Զոհրապի ակադեմիակա հրատարակությունները զետեղված են Վիքիդարանում։ Գործերից կան, պատմվածքներն են հիմնականում, վեպերը չկան երկրորդ հատորի, բոլորը դրված են բնագրային սխալով։ Պետք է այդ ամբողջը ուղղել ուղղակի, որովհետև գրողը ոնց գրել է այնպես, պետք է դնել։ Դա տեքստաբանության կարևոր, հիմնարար բաներից է, որ գրողը ոնց գրել է, այնպես պետք է դնել, տեքստը չպիտի աղավաղվի։ Հիմա մենք համաձայն ենք դրա հետ, թե համաձայն չենք, տպագրությունը նաև տարբեր իր հերթին խնդիրներ է բերում, թե ստուգաբանության հետ կապված, թե բառերի, թե մյուս-մյուս։ 01:03:16 — Աշոտ ջան, շատ լավ առաջարկ արեցիր, ընդհանրապես Վիքիպեդիան ունի լեզուների հանձնաժողով, մենք կարող ենք կազմել մասնագետներից Վիքիպեդիա խմբագրող մաստագետներից, լեցվաբաններից հանձնաժողով, որ ինչ-որ չափով կանոնակարգեն ու հարցերը միասին լուծենք։

01:03:42 — Այսօր տերմինաբանական կոմիտեները, որ կային նախկինում ու մեր լեզուն շողուլի էին բերում, դրանց բացակայությունը կարող է շատ վատ հետևանքներ ունենալ։

01:03:58 — Ընդ որում, Գյումրի քաղաքի գերբի մեջ նկարած է, գրված է շոուլ նկարագրության մեջ։ Շնորհակալություն։ Մեր ժամանակը մի քիչ նեղում է, բայց երևի լսենք հարց տվողներին։

01:04:25 — Աշոտ Սարգսյան։ Վիքիմեդիա համայնքին, այսպես ասած, միացել եմ այս տարվա հունվարից, թարգմանություն եմ անում հիմնականում անգլերենից ու ֆրանսերենից՝ հայաֆիկացնում եմ հոդվածները։ Ձեր ասածների մեջ մի քանի հարց ունեմ Google Maps-ին նախ վերաբերող․ մի երկու տարի առաջ էր Կոտայքի մարզում փարձեցի երկու եկեղեցիներ կային, մի երկու շաբաթ նամակագրական կապի մեջ էի մասնագետների հետ, որ թույլատրեին այդ եկեղեցիները լինեն իրենց տեղում, այսինքն որտեղ որ նշել էի,հ արցը լուծվեց, խնդիր չի այսինքն այդ պրոցեսը հավաստիացման հետ կապված, որ հավաստանան որ այդ եկեղեցին կա կամ տվյալ հուշարձանը կա թե չկա, այդ ընթացքը պիտի ավելի արագ լինի։ Հիմա ինչ վերաբերում է հատկապես Մատենադարանում գիդերին, շատ գիդեր, գիտենք որ իրականում ինչ-որ լեզվաբանական բուհ են ավարտել՝ գիդ չեն, այսինքն գիդերի վերապատրաստման խնդիր կա տարիքային կապված, ինչքան երիտասարդ ու բանիմաց, այնքան լավ։ Իսկ օտար լեզվով ինֆորմացիային ես փորձել եմ մի երկու-երեք հոդված ֆրանսերեն թարգմանել, ճիշտն ասած,ուրեմն այսպիսի խնդիր կա, երբ ֆրանսերեն ենք թարգմանում, նույն այդ հղումները որ կան տակը որ տալիս ենք, հղումները հիմնականում ռուսալեզու, անգլալեզու կամ հայալեզու են, դա էլ է խնդիր, տվյալ էջին չպետք է պաշտոնապես դիմել, այնպես, որ մենք առաջարկում ենք այս հոդվածը թարգմանել, որովհոտև խնդիր կա, չգիտեմ ինչպես նկարագրեմ, հավանաբար շովինիզմն է։ Հիմա այստեղ նստած քննարկում ենք անջատ-անջատ քննարկում է, կոնկրետ այս պարագայում չեմ ասում ինչ-որ մի արդյունք բնականաբար կլինի, բայց էֆեկտ ավելի մեծ կլինի այն դեպքում երբ ինչ-որ ֆրանսիահայ վիքի համայնքին ներկայացնենք՝ ֆրանսահայերին, իրենք իրենց օգնությունը, օժանդակությունը բերեն այս քննարկմանը։ Տվյալ դեպքում հայալեզու որևէ հոդված, օրինակ «Աճուրդների վաճառքը» հոդված գրվեց հայալեզու, ես ֆրանսերեն թարգմանեցի, սկսեցին քննարկումներ, վերջում ես իմ կարծիքը գրեցի։ Ու հոդվածը որոշ փոփոխումներով հիմա կա նաև ֆրանսերեն, որ ֆրանսիացիները կամ ֆրանսիախոս մարդիկ գաղափար կազմեն՝ ինչի մասին է այդ հոդվածը։ Կարծում եմ՝ այս քննարկումը արդյունք կտա այն դեպքում, երբ անգլալեզու կամ ֆրանսալեզու կամ, տվլալ դեպքում իսպանախոս համայնքը, որ կարծում ենք ավելի շատ է աշխարհում, Հայաստանում էլ հավանաբար աճում է, երբ համակարգված գործողություններ լինեն լեզվաբանների ինչ-որ հանփբաժողով կլինի թե ինչ համագործակցություն լինի, որովհոտև մենք ինչքան էլ փորձենք դրսում ներկայացնել հայկականը, հայկական ազդեցությունը մեզ վրա շատ մեծ է։ Այսինքն այդ լեզվամտածողության մարդը հոդվածի մի նախադասություն կարող է իրեն դուր չգալ ու դնի փոխի, դա կլինի չինարենը կամ ճապոներենը ենթադրենք։ Այս ամեն ինչն իմ կարծիքով օգուտ կտա, այս ամենը օգուտ կտա այն դեպքում, որ համակարգված ինչ-որ օնլայն հարթակ լինի, պարտադիր չի մարդիկ գնան էնտեղ ղեկավարությունից, ինտերները այդ հանարավորությունը տալիս է։ Մի ուրիշ բան էլ որ կա՝ դպրոցներում պետք է հիմնական խնդիչը դնեն և բուհեր ներխուժեն Վիքիմեդիայի, ներողություն արտահայտությանս համար, «վկաները», վստահված ինֆորմացիան սրսկեն, մարդկանց զոմբիացնեն։ Ես երբ թարգմանություն եմ անում ինձ ասում են․ «Մեջը քյար կա՞, ինչքա՞ն ես ստանում», ասում եմ, որ դա իմ հաճույքի համար եմ անում, առօրյա այս տաղտուկ մթնոլորտից կտրվելու լավ ձև է։ Հետո էլ ուրախ եմ, որ կարող եմ այդ լեզուների իմացությամբ էն աստիճանի բերեմ այդ հոդվածի մակարդակը, որ մեծ մարդն էլ կարդա հասկանա, դպրոցական երեխեն էլ, որովհետև հիմա Վիքիպեդիայի հոդվածները դարձել են դպրոցականների համար ինֆորմացիայի աղբյուր։ Նույն կոլեգաներիս համար էլ, ովքեր երեխաներ ունեն խորհուրդ եմ տալիս, որ Վիքիպեդիայի հոդվածներից օգտվեն, որովհետև գրագետ կա, մարդիկ անընդհատ վերահսկում են, բարձիթողի վիճակ չի, հսկողության տակ են պահում հոդվածները։ Հիմա ընդհանուր, ըստ ձեզ, էս ամեն ինչը, էս քննարկումը, որ նստել ենք օրվա վերջում էլ հաջողություն կասենք, կգնանք, ինչ-որ ինֆորմացիա կպահենք։ Ի՞նչ օգուտ կտա, եթե մենք անջատենք գործը մնացածների հետ, հայ համայքնի հետ չենք գործում։ Չեմ ասում պետականը, պետականը թողնենք, որովհետև իմ մոտ այնպիսի տպավորություն է,թ ե կիբուցներ են հրեական՝ առանձին-առանձին են գործում։ Պետությունը նար է ձևավորվել, պետությունը ուզում է ձեռքերը լվանա ու մի կողմ քաշվի։ Բացասական տոն է, ներող կլինեք։ Մերսի։

01:08:29 — Շնորհակալություն Աշոտ ջան, ընդհանրապես քո ներդրման համար էլ։ Շատ ուրախ եմ, որ մեր համայնքում ես։ Ուրեմն ինչ վերաբերում է առանձին քննարկումերին․ Ֆրանսերենով համայնք ձևավորված չի հայերի, բայց Հայաստան պորտալ կա, կարծում եմ նրա խմբագրողներին, որ դիմես, ովքեր Հայաստան պորտալում կան, իրենք ամեն ձևով կաջակցեն և իհարկե ես կոնկրետ էլ մարդ գիտեմ, որ կարող է աջակցել։ Մենք, ցավոք սրտի, ոչ բոլոր լեզուներում կապ ունենք, սա իրոք մեծ խնդիր է և ես հույս ունեմ, որ ամառային ճամբարները մեզ կօգնեն, որ օտար լեզվով խոսող հայ երիտասարդները հավաքվեն և ինչ-որ ձևով ամեն տեղ մենք փոքր համայնք ունենանք։ Մենք բոլոր ազգերից մեծ ներուժ ունենք, որ չենք օգտագործում, պիտի փորձենք անել ամեն ձևով։ Իհարկե այնպես չլինի, ինչպես ադրբեջանցիները 26 կոմիսարներ էին ստողծել ռուսերեն Վիքիպեդիայում և հետո բռնվեցին։ Ուղղակի ճշմարտությունը և իրական փաստերը ներկայացնենք։

01:10:24 — Քանի որ ձեզ բաժանել են թերթիկներ ձեր կարծիքները առաջարկելու համար, խնդրում ենք այդ բոլոր կարծիքները, ցանկությունները, ինչ-որ մտածում եք, որ կնպաստի, վիքինախագծերի զարգացմանը մոտակա 15 տարիների ընթացքում, խնդրում ենք դրանց մասին անպայման գրել։ Շատ կարևոր են դրանք և եթե ինչ-որ մտածելու տեղիք ունեք, կարող եք տանել տուն, լրացնել և էնտեղից մեզ ուղարկել։ Պարտադիր չի, որ հիմա հապշտապ գրեք, կարելի է տանել։ Ուրիշ հարցեր կա՞ն։ 01:10:5 — Ես, Աշոտ ջան, ուզում եմ հիշեցնել, թե ինչի համար ենք հավաքվել, ամբողջը ինչ-որ էստեղ խոսում ենք, հիմա ձայնագրվում է, դրա համար ամբողջը transcript է լինելու, թարգմանվելու են և մեդիայում հրապարակվելու են, ամբողջ այս թեման և մենք հավաքվել ենք, որպեսզի մեր ներդրումն ունենանք գլոբալ ստրատեգիային և գլոբալ ստրատեգիան միայն մի քանի արտահայտություն չի, դրանից բխելու են գործունեության 3-5 տարվա պլաններ և բոլոր այս դիտարկումները իրենց տեղը կգտնեն, ուղղակի պետք է հետամուտ լինել և համոզվել, որ մենք կկարողանանք այս լավ մտքերը առաջ տանենք։ Շնորհակալություն։ Հարց ունի Դավիթը Սարոյան։

01:11:43 — Դավիթ Սարոյան։ Հարցս ուզում եմ ուղղել Ավրորայի ներկայացուցչին։ Դուք Ձեր խոսքում նշեցիք, որ Ավրորան օժանդակում է Մատենադարանի թվայնացման գործում, չէ՞։ Ես ուզում եմ իմանալ, արդյոք նվիրատուն չի կարող պահանջել Մատենադարանից, որ այդ թվայնացված գործերը հասանելի դարձնեն մյուսներին, որովհետև եթե նվիրատուի նպատակը հանրությանը օգուտ տալն է, այդ դեպքում Ձեր կատարած հանգանակությունը իր նպատակին չի ծառայի, որովհետև այդ թվայնացված ամբողջ նյութը մնում է Մատենադարանի ներսում, ոչ թե ծառայում է հանրությանը։

01:12:19 — Ցավոք, հիմա չեմ կարող նշել քանի հազար ձեռագիր է թվայնացվել կամ ինչ գրականություն է այնտեղ թվայնացվել,բայց ինչպես ասվեց հետամուտ լինենք, խոստանում եմ, որ ինձ անպայման Ձեր էլ․ հասցեն կտաք, ես կիմանամ, կճշտեմ և կասեմ և այդ հարցն էլ կբարձրացնեմ, թե ինչի չի դրվում։ Չնայած, որ հավետվությանը ես անձամբ ծանոթ չեմ, բայց իրենք ունեն մի այսպիսի բազա, ոչ բոլորի համար բաց, բայց երբ դիմում ես և քեզ պետք է ձեագիրը, իրենք տրամադրում են քեզ մուտք, այսինքն այստեղ նաև ուրիշ խնդիր կա՝ ինչ-որ գործընթաց էլ իրենց մոտ կա, որից հետո էլ կարող ես օգտվել իրենց որոշակի բազաներից։ Ես հասկանում եմ՝ ինչ եք ասում, համաձայն եմ իրենք ունեն նաև առանձին բազա, որ պետք է տեղում գնալ իրենց գրադարանում նստել և այդ բազան բաց է համակարգչով Ձեր առաջ, Դուք կարող եք օգտվել, նայել դրանք։ Կարծում եմ՝ ամենասկզբում, երբ տրվել է դրամաշնորհը, չի եղել այդպիսի կետ, որ ամբողջ աշխարհի առաջ բացեն, դա արդեն լրիվ ուրիշ, ինստիտուցիոնալ որոշում է, չգիտեմ մինչև որ դարի ձեռագրերը, կամ չգիտեմ ինչերը բացել։ Բայց խոստանում եմ, որ անպայման կխոսեմ և Ձեզ կտեղեկացնեմ, թե կոնկրետ մեր դրամաշնորհի հետևանքով թվայնացված նյութերը որտեղ են մնում՝ գրադարանի իրենց համակարգչում են, թե ով բաժանորդագրվում է կարող է դրսից էլ օգտվել և կառաջարկեմ, իհարկե, որ ամբողջը բացեն։

01:13:52 — Շնորհակալություն։

01:13:53 — Փոքրիկ բան ասեմ էլի։ Ընդհանրապես պետական կառույցները շատ հետաքրքիր մոտեցում ունեն։ Այ հենց հիմա ես բացել եմ Ազգային պատկերասրահի կայքը, որը պետությանն է, չէ՞, պատկանում կարծես թե։ Տակը գրված է «հեղինակային իրավունքները պաշտպանված են» ու բոլոր պետական կայքերը որ մտնեք ինչ-որ հեղինակային իրավունքներ են պաշտպանված։ Ու՞մն են դրանք, ինչի՞ են, լավ, անհասկանալի է, ինչ-որ ստանդարտ խփում են տակը, բայց որ պետք եղավ, կասեն գրած էր, ուրեմն այո 01:14:33 — Ու շատ հաճախ իրենք են հենց խախտում հեղինակային իրավունքը, իրենք ինչ-որ ուրիշ տեղերից բերում են իրենց կայք ու գրում են իբրև հեղինակային իրավունքները պաշտպանված են։ 01:14:47-Հարցեր չկան, շնորհակալություն։ Կմտածենք այս ամենի մասին։